Yozgat, CHP’nin kalesi olur mu?

MAHMUT AKPINAR | YORUM

Provokatif bir başlık olduğunun farkındayım. Pek çoğumuz Yozgat‘la CHP’yi zihnimizde aynı karede buluşturamıyoruz. Türkiye’nin belki de en milliyetçi/muhafazakâr şehri olan Yozgat’ın CHP için bir “kale” olması ihtimal dahilinde görünmüyor. ‘Tek Parti’ döneminde Yozgat’ın devrimlere itiraz etmesi ve bu nedenle cezalandırılması, CHP’ye uzak kalması bir tevatür olarak dillerde dolaşır.

Ancak Türk siyasi tarihinde ‘Yozgat’ın CHP’li olması’na benzer keskin dönüşler yaşamış kentler vardır. Örneğin bugün AKP’nin, önceki yıllarda merkez sağ partilerin ve muhafazakâr partilerin kalesi olarak anılan Konya bir dönem CHP’nin kalesiydi desem inanmakta zorlanırsınız. Keza, yaşadığı ağır depremden (2023), büyük yıkımdan ve başarısız müdahaleden sonra dahi AKP’den vazgeçmeyen, muhafazakâr ve dindar bilinen Malatya’nın bir dönem CHP’nin kalesi olduğunu söylesem ne düşünürsünüz?

Veya şu anda seküler ve sol kesimlerin, Kemalistlerin kaleleri olarak anılan Aydın, Manisa hatta İzmir gibi Ege bölgesindeki pek çok şehrin bir dönem Demokrat Parti’nin kalesi olduğunu söylesem inanır mısınız?

Bu söylediklerim şaka değil, gerçek. Bir dönem Ege bölgesi, İzmir, Aydın, Balıkesir, Manisa Demokrat Parti’nin oy deposuydu. Hatta darbe olacağına dair dedikodular ayyuka çıkmışken Adnan Menderes İzmir’de bir miting yaptı ve Ege bölgesindeki desteği görüp, “Bu halk arkamdayken mi asker bana darbe yapacak?” diye sözler sarf etti. Ama birkaç ay içinde TSK 27 Mayıs 1960 darbesini yaptı, Adnan Menderes ve arkadaşlarını idam etti.

Türkiye siyasetinde parti liderlerinin memleketlerinin siyasi tercihinde farklı saikler vardır. Konya hariç diğer illerde CHP ve muhafazakâr partilerin yüksek olmasını lider-memleket ilişkisiyle izah edebiliriz.

Örneğin 1950’li yıllarda memleketi olduğu için, Malatyalılar İnönü‘ye sahip çıkıyor, CHP’ye destek veriyordu. Ege bölgesi, İzmir, Aydın, Adnan Menderes’in memleket olduğu için, bugünkü sol ve Kemalist görünümünün aksine Demokrat Parti’ye oy veriyordu. Gerçi Kemalizm açısından meseleye baktığınızda CHP mi, yoksa Demokrat Parti mi daha Kemalist idi tartışılabilir.

Türkiye’de Atatürk’ü Koruma Kanunu 1951 yılında Demokrat Parti tarafından çıkarılmış, en fazla Atatürk heykeli bu dönemde ve 1980 darbesini müteakip dikilmiştir. Türkiye’de kentler hemşerisi siyasi liderlere sahip çıkar. Hele lider iktidar olma potansiyelindeyse ‘faydası dokunur’ diye seçimlerde ilkesel değil, pragmatik davranır.

1 - 4

Mesela Isparta her dönem Süleyman Demirel’in kalesi olmuştur. İsmet İnönü döneminde CHP’nin kalesi olan Malatya, Özal‘la birlikte ANAP’ın kalesi oldu ve sağ-muhafazakâr kesimi desteklemeye devam etti.

Yozgat, Kırşehir gibi şehirlerimizin milliyetçi olmasında Osman Bölükbaşı‘nın o bölgeden çıkmış olmasının etkisi yadırganamaz. Rize, Erdoğan nedeniyle AKP‘yi son 23 yılda birinci parti olarak tercih etti. Buna geniş Karadeniz bölgesini de ekleyebiliriz.

Türkiye’de siyasi tercihlerde hemşericilik maalesef öndedir. Bunu bilen liderler kendi memleketlerine özel yatırım yaparlar. Mesela, Mehmet Ağar karanlık yönleri, illegal işleri ifşa olmasına rağmen her dönemde Elazığlılar tarafından desteklenmiştir. Yıllarca Mehmet Ağar’ı taşıyan Elazığ’ın oğlunu dahi milletvekili yapması hemşericilik bağı ile izah edilebilir.

Siyasetçiler de iktidar olduklarında o şehirlere diyetlerini ödemişler, nepotizme yol vererek, yatırım yaparak bu ilişkiyi perçinlemişlerdir. Bugün Elazığ’da polis memuru, astsubay, uzman çavuş yoğunluğu vardır ve pek çoğunun referansı Mehmet Ağar’dır.

Ancak Konya’nın 1950’li yıllarda CHP’nin kalesi iken sonra nasıl Millî Görüş’e, daha sonra da AKP’ye döndüğünü anlayabilmiş değilim. İstatistikler dindar görünümünün aksine, Konya’da alkol tüketiminin, hayat kadınının, faizin vd. Türkiye ortalamasının üzerinde olduğunu söylüyor.

Kentlerin Siyasi Tercihlerinde Dönüşüm: 1950’den Günümüze Seçim Verileriyle Karşılaştırma

Aşağıda bazı şehirlerde 1950–1960 arası CHP ve Demokrat Parti oy oranları ile 2002 sonrası AKP ve CHP oy oranları yüzdelik olarak karşılaştırılmıştır:

Notlar:

• 1950 ve 1965 verileri genel seçim sonuçlarından alınmıştır. DP yerine 1965 yılında Adalet Partisi (AP) değerlendirilmiştir.
• 2002 ve 2023 verileri Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) ile CHP karşılaştırması yapılmıştır.
• Veriler yuvarlatılmıştır ve %100’e tamamlanmamıştır; diğer partiler, bağımsızlar veya ittifaklar tablo dışında bırakılmıştır.

Sonuç olarak, Türkiye’de şehirlerin siyasal yönelimi sabit değildir; tarihsel, sosyolojik ve lider merkezli dinamiklere göre değişiklik gösterir. Bu değişimi anlamak için sadece güncel oy tercihlerine değil, geçmiş seçim sonuçlarına da bakmak gerekir. Yukarıdaki tablo bu dönüşümü açık bir şekilde gözler önüne seriyor. Dolayısıyla bugün bir şehri “CHP’nin kalesi” ya da “AKP’nin kalesi” olarak görmek, uzun vadeli bir sabiteyi değil, o anın siyasal iklimini yansıtır.

Milliyetçi muhafazakar Yozgat, CHP’nin kalesi olursa çok şaşırmamak gerekir…