Türkiye’de gerçek Kovid-19 rakamları nedir?

YORUM | PROF. SALİH HOŞOĞLU 

Türkiye’de Kovid-19 pandemisinden kaç kişi öldü ve kaç kişi şu ana kadar virüsle enfekte oldu? Bu sorunun cevabı maalesef yok. Zira konunun sorumlusu olan Sağlık Bakanlığı baştan beri kamuoyu ile verileri paylaşmadı. Bundan birkaç hafta önce, her gün “günlük pozitif hasta” diye paylaştığı rakamın bütün pozitif test sonuçlarını kapsamadığı, sadece klinik belirtisi olan kişileri kapsadığı ortaya çıktı. Meğer testi pozitif olanlar “vaka” imiş ve sadece klinik belirtisi olanlar “hasta” imiş. Bunlar tartışılırken kamuoyuna testi pozitif çıkanların sayısı ile ilgili birçok rakam yansıdı. En nihayet 25 Kasım 2020 tarihi itibarıyla testleri pozitif çıkan bütün vakalar açıklanmaya başlandı. Gittikçe artan bir eğimle ekim sonu itibarıyla 2.200 civarında açıklanan pozitif hasta sayısı 24 Kasım’da 7.381’a çıktı. Kasım ayının 25’inden itibaren günlük ortalama otuz bin civarında pozitif vaka olduğu bildiriliyor. Günlük vefat eden hasta sayısı da ağustos sonu itibarıyla artmaya başladı ve en son 182 (28 Kasım) olarak bildirildi.

Öte yandan bildirilen hasta/vaka sayılarının ve vefat sayılarının gerçeği yansıtmadığı, şu anda bile pozitif olguların bildirilenlerin iki katından fazla olduğu birçok mahfilde ileri sürülüyor. Konunun siyasi bir tartışmanın merkezinde olması bir yönüyle bilimsel açıklamaları gölgede bırakıyor. Burada siyaseten kimin ne dediğine hiç temas etmeden kamuoyuna yansıyan ve bilimsel mahfillerde yayınlanan verilerden yola çıkarak Türkiye’deki gerçek Kovid-19 vaka sayılarını ve Kovid-19’a bağlı ölüm sayılarını hesaplamaya çalıştım. Bu hesaplamaları yaparken tamamen açık kaynakları ve epidemiyoloji biliminin kabul edilmiş metotlarını kullandım. Elbetteki bu salgında virüs bulaşan herkesi tespit etmek zaten mümkün değildir. Çünkü enfeksiyonun bulaştığı kişilerin önemli bir kısmı hastalığı zaten belirtisiz (asemptomatik) geçirmektedir. Biz bu kişileri ancak bir nedenle test yaparsak tespit edebiliriz. Hesaplamalarda bu şekildeki belirtisiz kişiler dikkate alınmamaktadır.

Vaka sayıları ile ilgili ilk kafa karıştıran verilerden biri ve belki de en önemlisi İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) ölüm istatistikleriydi. Daha önceki yıllara göre Mart 2020’den itibaren ölüm sayılarında belirgin bir artış vardı ve elde bunu izah edecek Kovid-19’dan başka bir etken de bulunmuyordu. O zaman konu yerli ve yabancı birkaç basın organında tartışıldı ve sonra unutulur gibi oldu. Ancak daha sonra ortaya çıkan yeni veriler bizi tekrar bu veri üzerinden Türkiye geneline projeksiyon yapmaya götürdü.

Ülkelerin doğum ve ölüm istatistikleri bilinmez şeyler değildir. Örnek olarak Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, bin kişi başına düşen ölüm sayısını ifade eden kaba ölüm hızı, 2018’de binde 5,2 iken 2019 yılında artarak binde 5,3 oldu. Görüldüğü gibi bu veri yıllar içinde tedrici değişiklikler gösterse bile savaş, kıtlık, salgın hastalık, deprem gibi bir felaket olmazsa ani değişimler göstermez. Benzer şekilde İstanbul için de aylık ve yıllık kaba ölüm hızı ciddi değişim göstermemektedir.

Türkiye’den bildirilen Kovid-19 rakamlarının gerçeğin çok altında olduğuna dair bilimsel çalışmalar az da olsa yayınlandı. Türk Toraks Derneği (TTD), İstanbul ve Trabzon’da bahar döneminde yaşanan ölüm vakalarındaki artışı geçmiş yıllarla kıyaslayarak yayınladı ve bunun saklanan Kovid-19 ölümleri ile ilişkili olabileceğini, aksi takdirde başka bir felaketle ilgili olması gerektiğini bildirdi. İstanbul verilerini aşağıda son şekliyle vereceğiz. TTD tarafından yayınlanan raporda 2020 yılı Ocak ayının ilk haftası ile Şubat ayının son haftası arasında 2016-2019 yıllarına göre Trabzon ilinde ölüm oranında istatistiksel olarak anlamlı artış gözlendiği bildirildi. Raporda, defin istatistikleri incelendiğinde, 2020 yılının ilk 9 haftası için ölüm hızındaki haftalık artışın yüzde 25,3 oranında olduğu bildirildi. Trabzon ilindeki haftalık toplam ölüm sayısı, 9. haftada 102’ye ulaşırken aynı dönemler için 2016 ile 2019 yılları arasında bu sayı 31-45 arasındaydı.

İSTANBUL VERİLERİ

TÜİK verilerine göre İstanbul’un nüfusu 2019 yılı sonu itibariyle 15.519.267 ve Türkiye’nin nüfusu 83.154.997’dur ve Türkiye nüfusu İstanbul’un 5,358 katıdır. Şayet benzer seyir gösteriyorsa İstanbuldaki verileri Türkiye geneline yansıtarak en muhtemel rakamları bulabiliriz. Sosyal olarak İstanbul Türkiye’yi en iyi yansıtan şehirdir. Trabzon örneğinde görüldüğü üzere bazı yerlerde İstanbul’dan daha önce benzer olaylar yaşanmış bulunuyor. İstanbul adeta demografik ve sosyolojik olarak bütün Türkiye’yi temsil etmektedir. İstanbul Kalkınma Ajansı tarafından desteklenen ve İBB iştiraklerinden BİMTAŞ’ın yürüttüğü “Kovid-19 ile Mücadele Kapsamında İstanbul Kırılganlık Haritası” projesinin gösterdiği üzere, Anadolu ile yoğun ilişkide olan ve Türkiye’nin başka yerlerinden son yıllarda daha fazla göç alan semtler Kovid-19 açısından daha riskli durumdadır. Bu da bize bu verilere dayanarak İstanbul verileri (Türkiye’de ölüm istatistikleri açıklanana kadar) bizim için bir gösterge olarak kabul edilebileceğini göstermektedir.

İSTANBUL’DA ÖLÜM İSTATİSTİKLERİ VE KOVİD-19 ETKİSİ

İBB’nin paylaştığı ve günlük olarak kaydedilen ölüm istatistiklerine göre İstanbul’da toplam ölüm sayıları 2015’de 70.569, 2016’da 73.805, 2017’de 75.064, 2018’de 74.596, 2019’da 76.114 ve 2020’de (21 Kasım 2020’ye kadar) 77.118’dir. Değerlendirmenin sağlıklı olabilmesi için her yılın 1 Ocak-21 Kasım tarihleri arasındaki ölüm sayılarını esas almak gerekir ve buna göre İstanbul’da verilen tarihler arasındaki ölüm sayıları sırasıyla, 62.482, 65.006, 66.302, 65.861, 67.542 ve 77.071 olarak bulunmaktadır.

2015-2019 yılları arasındaki ölüm sayılarına bakarak yaptığımız projeksiyonda 1 Ocak-21 Kasım 2020 tarihleri arasında İstanbul’da toplam 68.732 ölüm vakası beklenmekteydi. Bu durumda 1 Ocak-21 Kasım 2020 tarihleri arasında 8.340 ek ölüm olduğu görülmektedir. Yapılan başka hesaplamalarda (2015-2019 arasındaki ortalamalar dikkate alınarak) aynı tarihler için ek ölüm sayısı 10.801 olarak bildirildi. İBB bulaşıcı hastalığa bağlı ölüm sayısını 19 Kasım 2020 itibarıyla 10.681 olarak açıkladı. Ben daha önceki yıllardaki değişimleri dikkate alarak bilimsel yöntemlerle hesapladığım 8.340 rakamını Kovid-19’a bağlı vefat sayısı olarak aldım. Hesaplamaları buna göre yaptım.

İSTANBUL’DAKİ TOPLAM VAKA SAYISI

Covid 19’a bağlı ölüm oranı Türkiye’de yüzde 2,28 ve dünyada yüzde 2,33 olarak bildirilmektedir. Bu oran dikkate alınırsa 21 Kasım 2020 tarihine kadar İstanbul’da toplam 360,680 Kovid-19 vakası mevcuttur. Şayet 10,801 vefat sayısını esas alırsak İstanbul’daki vaka sayısı 478,111 olarak bulunmaktadır.

TÜRKİYE’DEKİ KOVİD-19 VAKA VE ÖLÜM SAYISI

İstanbul nüfusunu Türkiye’ye kıyaslayarak 21 Kasım 2020 tarihine kadar Türkiye’de toplam 1.932.523 Kovid-19 pozitif vaka ve Kovid-19’a bağlı 44.658 ölüm olduğu hesap edilmektedir. Şayet İstanbul’da bildirilen 10,801 vefat sayısını esas alırsak 21 Kasım 2020 tarihine kadar Türkiye genelinde 2.502.780 Kovid-19 pozitif vaka ve Kovid-19’a bağlı olarak 57.872 vefat olmuştur.

DİĞER YAN VERİLER NEYE İŞARET EDİYOR?

Bu rakamların eldeki diğer verilerle uyumlu olması oldukça önemlidir. İBB’nin resmi verilerine göre 22 Kasım 2020 tarihinde İstanbul’da bulaşıcı hastalıktan (Kovid-19) vefat edenlerin sayısı 231’dir. Bu tarihten önce ve sonraki günlerde verilen rakamlar da bu rakama yakındır. Buna göre İstanbul’da aynı gün yeni 9,990 Kovid-19 vakası tespit edilmiş olmalıdır. Bunu Türkiye geneline yansıttığımız zaman günlük 53.527 yeni vaka ve 1.238 vefat sayısı çıkmaktadır. Vaka ve ölüm sayılarının son on günde ciddi artış gösterdiği dikkate alınırsa önümüzdeki aylarda çok daha yüksek vaka ve ölüm sayısı olabileceğinden endişe edilmelidir.

Başka bir veri olarak Kovid-19 pozitif bulunan milletvekili sayısını esas alarak yansıttığımızda yukarıda tahmin ettiğimiz rakamların çok daha üzerinde rakamlar ortaya çıkmaktadır. 6 Ağustos 2020 tarihinde toplam dokuz milletvekilinin Kovid-19 pozitif olduğu bildirildi. Bu sayı milletvekillerinin yüzde 1,86’sına denk gelmektedir. Bu oranı Türkiye nüfusuna kıyasladığımızda bulunan rakam 1.543.082’dir. Oysa 6 Ağustos itibarıyla Türkiye’de resmen bildirilen vaka sayısı 237.265’dir. Milletvekilleri böyle bir kıyaslama için uygun bir örnek olmayabilir ancak bir fikir vermesi açısından önemlidir.

Zonguldak’ta bulunan Üniversite Hastanesinden yapılan bir çalışmada 20 Mayıs 2020 tarihine kadar 703 sağlık çalışanından 50’si (yüzde 7,1) Kovid-19 etkeni olan SARS-CoV-2 pozitif bulunduğu bildirildi. Uluslararası hareketliliği olmayan bir şehirdeki bu yükse oran bize hastalığın yaygınlığı hakkında bir bilgi vermektedir.

Şüphesiz ki bölgesel farklılıklar ve birçok başka faktör bu rakamları etkilemektedir. Ancak Türkiye genelinde yaşanan çok sayıda bölgesel karantina uygulamaları bu rakamların kesinlikle abartılı olmadığını ortaya koymaktadır. Sağlık Bakanlığı mevcut verileri şeffaf bir şekilde paylaşarak bu konudaki soruların cevaplanmasını sağlamalıdır. 

Kaynaklar

http://www.kamuajans.com/bilgi-bankasi/81-il-nufusu-listesi-illerin-guncel-nufuslari-2020-yilina-ait-turkiye-de-bulunan-illerin-guncel-nufuslari-h551294.html

https://www.worldometers.info/coronavirus/country/turkey/

https://jurnaltr.com/jurnal-turkiye-ozel-olu-sayilari-gercegi-yansitmiyor-mu-istanbulda-olum-sayilarindaki-ciddi-artisin-nedeni-ne/

https://www.toraks.org.tr/news.aspx?detail=5850 Erişim: 29 Kasım 2020

https://sarkac.org/2020/11/istanbulda-haftalik-vefat-sayilari/

https://www.economist.com/graphic-detail/2020/07/15/tracking-covid-19-excess-deaths-across-countries

Kisa Sezer, Kisa A. Under-reporting of COVID-19 cases in Turkey. Int J Health Plann Manage 2020; 35(5):1009-1013.

Çelebi G ve ark. Specific risk factors for SARS-CoV-2 transmission among health care workers in a university hospital. Am J Infect Control 2020 Oct;48(10):1225-1230.

Türkiye'de bu haberi engelsiz paylaşmak için aşağıdaki linki kopyalayınız👇

YORUM YAZIN

Lütfen yorumunuzu yazın
Lütfen isminizi girin