Rejim ve Alevi sorunu ekseninde ‘ötekiler’

YORUM | PROF. MEHMET EFE ÇAMAN

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Cemevi ziyareti ve akabinde yaşanan tartışmalar dikkatleri yine kimlik siyasetine çekti. Özellikle önümüzdeki yıl gerçekleşecek seçimler bağlamında kimlik siyaseti her zamankinden daha kilit bir rol oynayacak. Bu siyasetin ana konusu Kürtler ve Aleviler.

AKP’nin demokratikleşmeye odaklandığı 2002-2012 yılları arasındaki on yıllık dönem, Türkiye’de nasırlaşmış ve habisleşmiş kimlik politikalarını değiştirmeye başlamıştı. Roman açılımı, Alevi açılımı ve Kürt açılımı gibi adımların yanında, azınlıklarla devlet arasındaki ilişkilerin geliştirilmesine dönük hamleler de bu döneme damgasını vurmuştu. Türkiye bu dönemde tüm tarihi boyunca yok saydığı ya da görmezden geldiği etnik ve dinsel gruplarla diyalog kurmak gibi rasyonel bir politika tercihinde bulunmuştu. Elbette bunların tamamı Avrupa Birliği yönelimi çerçevesinde bir zorunluluk olan demokratikleşme reformlarına endeksli süreçlerdi. Bu nedenle birbirinden ayrı kategoriler değil, aynı kategorinin parçalarıdır.

Tüm bu olumlu adımlar, 2013’te meydana gelen 17 Aralık yolsuzluk soruşturmaları sonrasında önce durakladı, sonrasında kademeli şekilde geriye gitti. Kürtlerin doğal haklarını yasal ve bürokratik bir çerçeveye sokmaya çalışan, ayrılıkçı şiddeti sonlandırarak “düz ovada siyaset” perspektifi sunan, asırlardan beridir süregelen ayrımcılığı sonlandırmayı hedefleyen bu yönelim, maalesef Erdoğan ve avanesinin MHP ile ve Ergenekon’cu derin yapılarla kurduğu koalisyondan sonra pert oldu. Kazanımların tamamı heba edildi. Türkiye 1990’ların şahin politikalarına balıklama dalış yaptı. Cizre’de ve Diyarbakır’da insanlık suçları işlenirken, AKP ve Erdoğan sessizce Ergenekoncu-Avrasyacı derin yapıların arkasında sus pus oturdu, kendisinden beklenen tüm “görevleri” ifa etti. Ve olan ülkeye ve ülke insanlarına oldu. Cumhuriyetin kuruluşundaki fabrika ayarlarından kaynaklı rijit kimlik siyaseti, böylece daha kapsayıcı bir civic yörüngeye giremedi.

Cumhuriyet 1923’te İttihatçılardan miras kalan arkaik ve ilkel etno-kimlik siyasetini seçti. Evet, zamanın ruhu belki o günlerde böyleydi. Almanya ve İtalya başta olmak üzere, birçok Batı ülkesinde de ırksal-etnik bağlamlarda tanımlanan ulus kimliği yaygındı. 1930’lar ve 1940’lar böyle geçti. Dünya birçok acılar yaşadı. Avrupa’nın göbeğinde sosyal Darwinist ırkçı siyaset on milyonlarca insanı ırki kategoriler temelinde toplama kamplarına gönderdi, insanlığın en büyük dibe vuruşlarından biri yaşanırken, Türkiye’de bu olay es geçildi. Almanya’yla o dönem kurulan ilişkiler, aynen bugün Rusya’yla kurulan ilişkiler gibi, para ve çıkar eksenliydi. Türk “solunun” (!) yegâne gazetesi Cumhuriyet o dönemlerde Alman-Türk dostluğunu öven sürmanşetlerde NAZİ’lerle Türk rejiminin benzerliklerine dikkati çekmekten kaçınamıyordu. Etik-normatif politikalar, Realpolitik ile bir denge kuramadı. Türkiye’de böyle bir çaba olmadı.

Savaş sonunda Türkiye nomenklaturası baktı ki dünyanın yeni düzeninde liberal demokratik devletler başrolü oynayacak, hemen çakma birçok partili rejime geçtiler. Bu sayede yeni kurulan Birleşmiş Milletler’e ve Avrupa Konseyi’ne kurucu üye oldular. Açık oy, gizli sayım alaturkalığında da olsa bir süre sonra bu dış dinamikler Türkiye siyasetinde de CHP’nin tek parti dikta rejimine son verdi. Fakat devletin Türk-üstünlükçü ırkçı ulus konsepti ve onun tarih tezi son bulmadı. Yüzeysel bir Batılılaşma, yüzeysel bir demokratikleşme meydana geldi. Ama ülke bir hukuk devletine dönüşemedi. Bu nedenle de devletin “ötekiler” karşısındaki ceberut tutumunda bir değişiklik olmadı.

Yeknesak bir Türk milleti yaratmaya kararlı olan kurucu kadro, İttihat ve Terakki’ci Jöntürk elit ve onun devamı olan Kemalist elit, farklılıkların törpülenmesini, “ötekilerin” ise Türklük içinde eritilmesini devlet siyaseti olarak belirlemiştir. Türkiye’de bunun dışına çıkmak, devleti karşıya almak, ona meydan okumak olarak görülür. “Öteki” geniş bir kavram elbette! Gelin biz buna yeknesaklık yaklaşımı diyelim. Anadolu’ya 11. yüzyılda gelen ve onu siyasi ve askeri olarak kontrolüne alan Müslüman Orta Asyalı Türk grupları, Hristiyan Anadolu yerlisi halkı boyunduruk altına aldı, cizye vergisine tabi kıldı, malına mülküne cihat-fetih-yağma üçgeninde oluşturulan kurumsallaşmayla beraber çöktü. Özellikle Anadolu kırsalında bu ortamda yerli halk din değiştirerek Müslüman olmayı yegâne kurtuluş olarak gördü. Böylece proto-tektipleştirme başlamış oldu. Gayrimüslimler “ötekiydiler”. Müslüman olanlar öteki olmaktan kurtularak asli unsur oluyor, sosyo-ekonomik avantajlara kavuşuyordu. Bu bağlamda siyasetin dinamiği Anadolu’da devletin yeknesaklaştırma eğilimi olarak tezahür ediyordu. Bu yerleşti ve 900 yıldan fazla bir zaman sürecinde devletin hücresel seviyelerine kadar nüfuz etti, hatta devleti bizzat oluşturdu. Yayılmacılık, fetih ve bahsedilen asimilasyon (ya da boyunduruk altına alarak vergiye bağlama) üzerine inşa edilmişti. Bu sistematikte “ötekinin” hayatta kalmak için yapabileceği en iyi şey, asimilasyona razı olmaktır. Bu politikanın ideolojik arka planı dinseldir. Fakat bu durum yirminci yüzyılda zamanın ruhuna ve Realpolitik duruma uygun olarak değişime uğrayacaktı.

Osmanlı etnik ve dini unsurların uluslaşma sürecinde parçalanırken, Müslüman yönetici sınıf mevcut kimliği modifiye etti. Çünkü salt İslami kimlik artık birleştirici olma özelliğini yitirmişti. Yeni tutkal ırksal-etnik bağlamda tanımlanan ulusçuluktu (nasyonalizm). Böylece İttihatçılar Osmanlıcılık ve İslamcılık yerine milliyetçiliğe yöneldiler. Potansiyel olarak Ermenilerin kendi devletlerini kurarak Yunanların veya Sırpların yaptığı gibi Devlet-i Aliyye’den kopmalarına engel olmak – arazi kaybetmemek ya da küçülmemek – için etnik homojen bir Anadolu yaratmaya soyundular. Bu berbat tercihin sonunda Ermeni zorunlu göçü ve neticede utanç verici, korkunç soykırım gerçekleşti. Milyonlarca Ermeni yok edildi. Doğu Anadolu’da etnik temizlik yapılmıştı. Bu “başarı” (!) planlı-programlı diğer etnik politikalara kapıyı aralayacaktı.

Kemalist Türkiye bu yaklaşımı aynen devam ettirdi. Ne mutlu Türküm diyeneydi artık. Sırada Kürtler ve Aleviler vardı. Daha küçük gruplar olan Araplar, Çerkezler ve diğerleri tehdit olarak algılanmıyordu. Ama onlar da asimile edilmeliydiler. Kolay lokma olarak görüldüklerinden onların üzerine gidilirken görece daha düşük yoğunluklu bir baskı kuruldu. Ama bu aynı yanlışın yapılmadığı anlamına gelmez.

Aleviler ise diğer bir gruptur. Mezhepsel aidiyetin kimliklerinde başrol oynamasından dolayı seküler Kemalistler Dersimli Alevilerin ağırlıklı olarak Zaza-Kürt olmalarından dolayı onları hedefe aldı. Diğer Kürdi coğrafyalarda uygulanan tekniklerin ve politikaların dışında, çok daha sert bir yöntem izlendi. Bir tür mostralık, mini-soykırım yapıldı. Ve Alevilerin potansiyel isyanlarının böylelikle önü alınıyordu. Dersim katliamı, Cumhuriyet’in İttihatçı soykırımcı geleneğinin devamı olduğunun en somut kanıtıdır. Halen bu konunun halının altına süpürülüyor oluşu büyük bir trajedidir. Ermeni soykırımıyla hesaplaşmamanın en somut zararlarından biri, halkın bu katliamlara karşı olan akıl almaz kayıtsızlığıdır.

Bu olaydan sonra Aleviler devlet korkusundan devlete sadık, rejime kayıtsız şartsız bağlı vatandaş olma stratejisini seçti. Dersim katliamının sorumlusu Atatürk’ün fotoğraflarının cemevlerinde başköşeye, Ali ve Hacı Bektaş resimlerinin yanına konması bunun göstergesidir. Zamanla, özellikle 1970’lerin sonundan itibaren İbrahim Kafesoğlu ve Aydınlar Ocağı’nın Türk İslam Sentezi ideolojisinin devlette kendine giderek daha fazla yer bulmaya başlamasıyla beraber, Aleviler Kemalizm’in laiklik doktrinine daha fazla sahip çıktılar. 1980 darbesinden sonra Türk-İslam Sentezi, devletin ana ideolojisine sağlamca eklemlendi. Aleviler de bu ideolojinin karşısına doğru evrilen Türk soluna daha fazla yaklaştı. Fakat Hanefi-Sünni Diyanet-devlet dininin ideal vatandaşı olamadılar. Devlete toplumdaki oranlarında giremediler. Devlet kendilerinin devleti olmadı.

Türk devleti Alevilere hiçbir zaman eşit vatandaşlık getirilerini sunmadı. Diyanet’in içerisinde hor görüldüler, bütçeden asla bir pay alamadılar, ibadethaneleri camilerle asla aynı seviyede algılanmadı, ve hepsinden önemlisi mezhepleri aşağılandı ve sapıklık olarak nitelendi. Aleviler arasından kimliğini gizlemeden kaymakam, vali, müsteşar, rektör vs. olan nadirdir. Alevi Türkiye devletinin ikinci sınıf vatandaşıdır. Bunu dillendirmeye bile korkar, seküler nominal Hanefi’lerle konuşurken laik devletin ne iyi olduğundan, kendilerinin asla ayrım görmediğinden falan bahsederler. Bu tutumun en bariz örneği, CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’dur. Mecliste Dersim Katliamı konusunu bile gündeme getirememiştir. CHP’de bu konuda çok sert bir ulusalcı damar olduğunun farkındadır. Bu ulusalcı damar da seküler nominal Hanefilerdir zaten. “Ötekilerin” susmasını, kimliklerini gündeme getirmemesini, farklılıklarını ortaya koymamasını, asimile olmalarını beklerler.

Konu görüldüğü üzere son derece karmaşık!

Mesele sadece Erdoğan ve Milli Görüş geleneğinden gelen AKP’nin kurduğu rejim değil. Kökleri çok daha derinlerde olan, habis bir patoloji söz konusu ve bu patolojik devleti yapısöküme uğratmadan, onun tüm ceberutluk köklerini deşifre etmeden, ve hepsinden önemlisi bunları yeni nesillere aktarmadan çok kültürlü, heterojenliğiyle gurur duyan, toleranslı bir toplum meydana getirmek imkansız.

Türkiye'de bu haberi engelsiz paylaşmak için aşağıdaki linki kopyalayınız👇

1 YORUM

  1. Bir insanın birini yok sayması normal davranış olmasa da anlaşılabilir. Demek ki bu yok sayma, görmezden gelme, ret etme davranışı devlet düzeyinde de geliştirilebiliyor. Aslında çok normal çünkü zaten devlet diye bir şahıs yok ki, devlette insanlardan oluşmaktadır. Bu yok sayma savunma mekanizması bence patolojiktir ve kendi içinde tutarsızdır. Temelde o insanda küçülme korkusu var. Yani bir kaygı var ve bu diğer tutum ve davranışlarını etkilemektedir.

    Küçülüyoruz korkusu, paniği, kaygısının yaşanması normal bir şey. Ama burada insan kendine yönelip neden küçülüyoruz diye sorduğunda insanların birbirlerine karşı eskisi gibi saygılı olmaması, savaşlar, adaletsizlik gibi şeylerin kimliklerini etkilediği görülecektir. Yani komşularını düşünmeyen, saygı duymayan, yardım etmeyen, dışlayan bir insanın etrafında kimse kalmayacaktır. Yalnız kalacaktır. Yani küçülecektir. Bu kimliğini görmeyen, özeleştiriyi sağlıklı yapamayan bu insan küçülme kaygısı yaşamamak için kendine çeki düzen vermek yerine sorumluyu dışarıda kendisinden uzaklaşanlarda arayacaktır. Dışardakileri suçlayacak ve düşmanlık duyguları hakim olacak.

    Yani kaygı ve düşmanlık iç içedir. Düşmanlık arttıkça insanlar uzaklaşıyor, uzaklaştıkça kaygı artıyor, kaygı arttıkça düşmanlık artıyor. İyice küçüldüğünü hissedince kaygı inanılmaz seviyeye ulaşır ve o noktada hatalı, kalıcı olmayan, günü kurtaran davranışlar ortaya çıkmaya başlar. İnsanları yok sayma savunma mekanizması devreye girer. Artık düşmanlık duygusu şiddet gösterilerine yönelmiştir. Yani kaygı o kadar şiddetlidir ki artık hiç bir insani duyarlılık kaygısı duymadan eldeki devlet gücüne sığınarak insanlar zorla Devleti sevmeye yönlendirilir. Artık insan devlet ilişkisi devletin dayatması ve insanın da buna itaat etmesi şeklindedir. Yani zorla seveceksin. O yüzden insanların konuşması, düşünmesi, sorgulaması istenmez. O yüzden eğitim sistemi farklıdır. O yüzden bir türlü bilim olmaz. O yüzden eğitim nedense bir türlü ilerlemez. Bu tutum ile kaç nesil oyalandı. Dava ne? Kaygı açığa çıkmasın diye herkese zorla bir arada tutmak. Kimseyi konuşturmamak. Devlet inanılmaz bir efor harcıyor, bütün enerjisini buna harcıyor.(zaten yeni rejimin yani muhaberat rejiminin kurulmasının amacı bu işi daha kontrollü yapabilmek)

    Sanki devlet tek tipleştirme ve yok sayma savunma mekanizmasını bırakıp, farklılıkları itiraf etmeye başlasa, evet değişik insanlar var derse, sanki toplum birden bire dağılacakmış gibi paranoyak bir düşünce var. Bu paranoyak düşünceyi davası haline getirmiş insanlar var. Bir akıl hastası şey diyordu; dünyayı gücümle ben tutuyorum. Eğer bırakırsam fırlayıp gidecek diye. Yani bütün meseleyi kendisine bağlamış. Ha belki de haklılar. Herkesin varlığını kabul edersek, evet sen de varsın, aslında sen de varsın diye, belki kişilik dağılmaya doğru gidecek. Yani insanlar belki yerinde duracak, belki de gerçekten dağılacaklar ama o devleti temsil eden kişi kesinlikle dağılacak. (yani mesele devlet yada biz değiliz, türkiyelilerin bütün sorunu o devletteki adamın kaygısını gidermesi, gerekirse rejimi değiştirerek)

    Aslında devlet insanlardan yardım alsa insanlar devletlerine sahip çıkarlar. Ama belki gerçekten kopup gidenler olacak. Bir insan neden eğer ipleri bırakırsam çevremden dağılıp giderler diye düşünür ki? Bu insanlar kendilerini çok fazla vazgeçilmez mi görüyorlar? Bence Türkü bile olduğu gibi kabul etmediler ki. Çünkü herşeyi kendi kaygılarına göre şekillendirdiler. Tek tip olacağız, adı da Türk dediğinizde aslında Türkü olduğu gibi kabul etmiyorsunuz. Kafanızdaki Türkü kabul ediyorsunuz. Geçici olarak bu durum kabul edilebilir diyelim. Bunların soykırım yapmış olabileceğini günümüzde müslümanlarla beraber Türkiyede yaptıkları soykırıma bakarak anlayabiliriz. Gerçi Osmanlı Ruslarla harp ederken Ermenilere güvenmediğinden onları cephe arkasındaki görevlere veriyordu. Yani ortam o zaman çok sağlıklı değildi demek.

    Herkesi tek tip gibi görmek, insan ilişkilerinin sekteye uğraması, silah zoruyla ilişki kurmak demektir. Bu hastalık sadece o döneme has olsa anlayacağım ama bunlar günümüzde ki soykırım projesinde de hala tek tip zihniyeti devam ettiriyorlar. Şimdi cemaat tek tipe karşı ya, herkesi olduğu gibi kabul ediyor ya, bu onları rahatsız etmiş olmalı ki soykırım projesinde tek tip kıyafeti gündeme getirdiler. Yani oradaki kafa karışıklığı gidermek istediler. Çünkü farklılıklar kaygılarını hala arttırmaktadır. Yani çok zeki olabilirler, şeytanın yardımıyla işlerini yürütüyor olabilirler ama sonuçta insanlar işte, kaygı bozukluklarını gideremiyorlar.

    Bunların en büyük çelişkisi, ki bence çelişki değil bilerek yapıyorlar, Kürtleri tek tipleştirip dağılmalarını önlemek için baskı altına alırken aslında kaygılandıkları şeyi yani dağılmayı tetiklemektedirler. Baskıdan kurtulmak istedikçe Kürtler, kaygı daha da artmakta ve baskının dozu da artmaktadır ve bu da ayrılık yani korktukları şeyi arttırmaktadır. Yani davranışları ile kaygıları birbirini beslemektedir. Bu inanılmaz çelişkinin ben aslında çelişki olduğunu düşünmüyorum. Zaten KCK paralel kürdistan yapılanması aslında el altından kendi kontrollerinde bir kürt devleti kurduklarını göstermektedir. Ama şimdi ne ilginçtir dağda terörist vuruyorlar. O zamanda dağda terörist vururken KCK yapılanması kurulmuştu. Herkes dağda öldürülen teröristlere bakarken Türkiye KCK ya gebe bırakılıyordu. Yani devletin hangi operasyonlarına inanacağımı bilemiyorum.

    Aleviliğe gelecek olursak; Alisiz Alevilik diye bir kavram uyduranlar Alevilerin en büyük düşmanıdır. Fakat maalesef tayyipin ziyaret ettiği yerde Alisiz bir Alevi görüntüsü veren bir cemevi dizayn edilmiş.

YORUM YAZIN

Lütfen yorumunuzu yazın
Lütfen isminizi girin