Avrupa Konseyi Genel Sekreteri Thorbjorn Jagland, Konsey’in Türkiye üzerinden kendi demokrasi sınavını verdiğini şu sözlerle açıkladı: “Bu bir sınav, AİHM’in ne kadar güçlü olduğunun sınavı…” Ayrıca gazeteci ve seçilmişlerin iddianame dahi olmadan tutuklu kalmaları sebebiyle AİHM’in harekete geçeceğini söyledi.
Türkiye’deki darbe girişiminden sonra yaşanan çok büyük insan hakları ihlalleri Avrupa Konseyi, Avrupa Parlamentosu ve Venedik Komisyonu’nun yazdığı son raporlara da yansıdı. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, uluslararası mekanizmalarla oluşturulmaya çalışılan ‘barış’ ortamlarında, bu kadar kısa sürede bu kadar çok hak ihlalinin yaşandığı görülmemişti. Jagland önceki gün yapılan Avrupa Konseyi’nin yerel ve bölgesel yönetimler kongresinde bu konuya değindi. Darbe bahanesiyle, işten atılanlar, cezaevlerinde yaşanan işkenceler, kapatılan okullar, sağlık kurumları, medya kuruluşları ve özel şirketler için yasal güvence şartını hatırlattı. Bir bakıma bu yoğun insan hakları ihlallerinin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine aykırı olduğunu ve AİHM’de cezasız kalmayacağını ifade etmiş oldu.
AİHM DOSYA YÜKÜNDEN ÖTÜRÜ ZOR DURUMDA
Jagland, Türkiye’de yaşanan toplu kıyımla ilgili yargı güvencesine atıfta bulundu:
“Darbeden etkilenen insanların, haklarının savunulması önemli bir konu. Ben yargı değilim, durumla ilgili tek mahkeme var o da Avrupa İhsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ben onun yerine geçip hükümde bulunamam. Benim rolüm yargısal güvence sağlamaktır. İşkenceler, görevden uzaklaştırmalar, kapatılan medya kuruluşları, kapatılan okullar ve şirketler tüm bunlar için ve bireyler için yargısal güvence şarttır. En baştan itibaren bunu dikkate alıyoruz. Türk mercilerine de ifade ettiğim gibi görevden alınanlar veya atılanlar için yargısal güvenceler gerekli.”
Jagland bunun üzerine, Türkiye’de yeni kurulan KHK komisyonunun tek tek vakaları inceleyerek mağduriyetleri gidermesi gerektiğini, ardından sıralı itirazların Anayasa Mahkemesi ve AİHM’e gelebileceğini belirtti. Ancak diğer yandan AİHM’in dosya yükünden ötürü zor durumda olduğunun altınız çizdi ve Türkiye’den gelebilecek yüz binlerce dava karşısında kurumun tamamen bloke olabileceğini ekledi. Hali hazırdaki dosya yüküne bakıldığında bir davanın sonuçlanması, 50 yılı bulabilecek.
ÂDİL YARGILAMA İHLALİ SEBEBİYLE AİHM MÜDAHALE EDEBİLİR
15 Temmuz’dan sonra tutuklanan 160 gazeteci ve 60’a yakın belediye başkanı ve başkan yardımcısının, yerel veya ulusal mahkemelerde henüz yargılanmaması genel sekreter Jagland’ın dikkat çektiği konulardan bir diğeri. Gazeteciler ve halk tarafından seçilmişlerin, demokrasinin işleyişi açısından son drece önemli olduğunu vurgulayan Jagland tutuklular hakkında iddianame dahi hazırlanmaması konusunda AİHM’in durumu ele alacağını ifade etti. İddianame hazırlanmaması ve uzun tutukluluk hâli, AİHS’in ‘âdil yargılama’ maddesinin ihlali anlamına geliyor. Jagland, Strazburg mahkemesinin bu konuda açık içtihadı olduğunu, “AİHM yargılamanın uzun sürdüğünü görürse iddianame yoksa dahi davaya müdahil olabilir” sözleriyle açıkladı.
Avrupa Konseyi, Türkiye’nin göbekten bağlı olduğu bir kurum. Türkiye, Konsey’in insan haklarlı, eşitlik ve özgürlükler gibi değerlerine siyasiler, akademisyenler, hukukçular ve sivil toplum kuruluşlarıyla katkı sağlıyor ve bu değerlerin Türkiye’ye adapte edilmesi için çaba sarf ediyor. AKP’nin 2010’lara kadar gösterdiği olumlu performansla birlikte, şimdilerde ağzına geleni söylese de Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun bir zamanlar bu kurumun Parlamenterler Meclisi’nin başkanlık koltuğunda oturduğunu hatırlatmak gerekir.
KONSEY’İN TEMEL İLKELERİ BELLİ
Türkiye, Avrupa ile ipleri her geçen gün daha da gererken, ülkedeki Suriyeli göçmenleri koz olarak kullanmayı ve idam cezasını ara ara gündeme getirmeyi sürdürüyor. Fakat Konsey’in ve AİHS’in bu konudaki tavrı çok net. Bu konuyla ilgili Genel Sekreter Jagland şu ifadeleri kullandı:
“Hiçbir üye devlet idamı uygulayamaz, bazı maddelerin istisnası yoktur. Örneğin OHAL’de idamı istisna olarak uygulayamaz, işkence yapılamaz 4. madde (kölelik, zorla çalıştırma), 7. madde (yasa olmadan ceza verme) gibi maddeler OHAL’de dahi olsa istisna kabul edilemez. Eğer bir devlet idam getirirse, üyelik durumu gündeme gelir, mahkeme ölüm cezasını uygulamaya kalkarsa AİHM iptal eder. Buna rağmen idam uygulanırsa üyelik biter. Bu çok net, Konsey’in temel ilkesi, bundan kurtuluş yok, geriye dönüş yok.”
İKİYÜZLÜLÜĞÜN HERKES FARKINDA
Strazburg’da Jagland’ın katıldığı yerel yönetimler kongresinde söz alan Kocaeli Belediye Başkanı Nevzat Doğan, Jagland’ın bu sözleri üzerine 3 milyon göçmene ev sahipliği yapıldığını hatırlatıp Hollanda ve Almanya ile yaşanan krizi gündeme taşıdı. Jagland ise, miting ve toplanma hakkının demokratik toplumlarda en doğal hak olduğunu ancak yabancı bir ülkeye giderken o ülkenin yetkilileriyle işbirliği içerisinde bu hakkın kullanılmasının demokrasinin gereği olduğu cevabını verdi.
Jagland yine konuyla ilgili olarak, “Türkiye’de gerçekleşecek referandumda 1,4 milyon çifte vatandaş Almanya’da oy kullanma hakkına sahip. Diğer taraftan bilgilendirme ve toplanma özgürlüğüne de sahipler. Üye devletler bunu dikkate almalı fakat yaşadıkları ülkenin yasalarına uyma zorunlulukları da var. Dışardan atlayıp gelip serbestçe miting düzenlenmesi söz konusu olamaz. Bu organize ve işbirliği içinde olmalı. Demokrasi anarşi ve terör değildir. Karşılıklı anlaşma çerçevesinde olmalı” ifadelerini kullandı. Jagland ayrıca, “Tek çözüm diyalog ortamı. Farklı çözümler bulunabilirdi, örneğin Türk siyasilerin Hollanda’daki seçimlerden sonra gelmeleri daha iyi bir çözüm olabilirdi” dedi.
İzmit Belediye Başkanı Nevzat Doğan, Avrupa Konseyi salonlarında Avrupa ülkelerine girmeye çalışırken engellenen bakanların hakkını savunurken, Türkiye’de hapishanelerdeki binlerce suçsuz, delilsiz, iddianamesiz insandan, işinden olan 100 binlerden bahsetmedi. Kocaeli’ndeki hapishaneler de dâhil olmak üzere, işkencelerden ve hukuksuz muamelelerden de bahsetmedi. Avrupa’dan toplanma özgürlüğü konusunda hak talep ederken, Türkiye’deki özgürlüklerin hunharca çiğnenmesinden, hakların acımasızca ihlal edilmesinden bahsedilmemesi, bir tutarsızlık olarak Avrupalı siyasilerin gözünden kaçmıyor elbette.
