İnternet ansiklopedisi Wikipedi kuruluşunun 20’nci yıl dönümünü kutluyor. Jimmy Wales, 15 Ocak 2001 tarihinde Larry Sanger ile birlikte Wikipedi’yi kurduğunda, günün birinde bu ansiklopedinin 50 milyondan fazla maddenin bulunduğu bir bilgi kaynağı haline gelebileceğini düşünmüyordu. Ticari kaygılar gütmeyen platform bugün dünyanın en sevilen 20 sitesi arasında gösteriliyor. O gün ilk İngilizce bilgi girişini yapan Wales, programcıların yaptığı gibi okurları “Merhaba Dünya” sözleriyle selamlamıştı.
DW Türkiye’de uzunca bir dönem yasaklı olan ansiklopedi hakkında bilmeniz gerekenleri 8 maddeyi topladı.
1. Wikipedi ne anlama geliyor?
Hawaii dilinde Viki “hızlı”, “çabuk” anlamlarını taşıyor. Ansiklopedi kelimesinde de yer alan ve Yunancadan gelen pedi ise kapsamlı kültürel eğitim anlamını taşıyor. Adını bu iki kelimenin birleşiminden alan Vikipedi bilgiye hızlıca ulaşılması amacını taşıyor. Ancak günümüzde viki kelimesi artık başka bir içeriğe de kavuşmuş durumda. Wikipedi’ye göre “bir işbirliği etrafında toplanan kimselerin web tarayıcı üzerinden yeni sayfalar oluşturmasına, sayfalarda düzenlemeler yapmasına ve bu sayfaları birbirine olanak sağlayan bir yazılım altyapısı kullanan web sitelerine” viki deniyor. Amaç, deneyim ve bilgiyi kolektif bir biçimde toplamak ve hedef grup açısından anlaşılır bir şekilde belgelemek.
2. Serbest bilgi girişine sahip internet ansiklopedisi nasıl oluşturuluyor?
Wikipedi’nin kabul ettiği prensibe göre siteye herkes bilgi girişinde bulunabiliyor. Katkı, gönüllülük prensibine göre sunuluyor. Örneğin Almanca sayfalara katkıda bulunan yaklaşık 3 milyon 600 bin kişi var ancak bunların sadece 20 bini aktif. Çok yazarın olması içeriğin de kaliteli olacağı anlamına gelmiyor. Dolayısıyla yazılan maddeler sürekli olarak denetleniyor. Ansiklopedinin büyütülmesine katkı sunmak isteyen gönüllülerin sayısı ise sürekli azalıyor. Katkı sağlayanlar, yöneticiler ve editörler arasında ses tonunun kimi zaman sert olduğu yönünde eleştiriler duyuluyor.
Viadrina Avrupa Üniversitesi Profesörü ve Medya Hukuku Avukatı Johannes Weberling, NDR’e yaptığı açıklamada sitenin “yer altından” düzenlendiğini söylemişti. Weberling ansiklopedinin kalitesini eleştirel bir incelemeye tabi tutmak amacıyla Wiki-Watch adlı bir çalışma grubunun da kurulmasına önayak oldu.
Wikipedi’nin arkasında Wales’in ansiklopediyi bağışladığı Wikimedia Vakfı bulunuyor. Reklam almayan internet ansiklopedisinin altyapısı bağışlarla finanse ediyor. Vakfın yıllık geliri en son olarak 120 milyon dolar olarak açıklanmıştı.
3. En çok hangi dillerde ansiklopedi maddesi var?
6 milyon 100 binden fazla madde ile İngilizce, diller arasında açık ara önde. İkinci ve üçüncü sırada ise beklenmedik bir şekilde dünyada yaygın konuşulmayan iki dil bulunuyor. Filipinler’de 18 milyon kişinin konuştuğu Cebuano sitede en çok madde girişi yapılan ikinci dil olurken üçüncü sırada ise İsveççe bulunuyor. Almanca ise dördüncü sırada. Cebuano ve İsveççe madde sayısının fazla olmasının bir nedeni, tahminlere göre bu dillerde otomatik ve yarı otomatik şekilde madde girişi yapılabilmesinden kaynaklanıyor. Zira gerçek yazar sayısı bakımından Wikipedi’ye Almanca bilgi girişi yapanlar ikinci sırada.
Rusya’da Wikipedi’ye alternatif olabilecek bir internet ansiklopedisi üzerinde çalışmalar sürüyor.
4. Hangi ülkeler Vikipedi’nin varlığından rahatsız?
Serbest bilgi erişimini sansür yoluyla engellemek isteyen ülkelerin sayısı az değil. Birçok ülkede Wikipedi yasaklı siteler arasında. Çin ve Türkiye’de yıllarca engellenen sitenin Kürtçe ve Özbekçe sayfalarına İran’da erişim mümkün değildi. Rusya’da ise Wikipedi’ye alternatif olabilecek bir internet ansiklopedisi üzerinde çalışmalar sürüyor. Rus medyasında yer alan haberlere göre bu çalışma için bütçe çoktan hazır.
5. Vikipedi basılmış bir ansiklopedi olsaydı…
Wikipedi’nin İngilizce sayfaları eğer fotoğrafsız, sadece yazılardan oluşan bir ansiklopedi şeklinde basılmış olsaydı 2 bin 822 cilt dolduracaktı ve bu ansiklopediyi bulundurmak için 15 kitaplık gerekecekti.
6. Vikipedi kitapların yerini alabilir mi?
Basılı bilgi kaynaklarının sayısı gittikçe azalıyor. Dünyaca ünlü Britannica Ansiklopedi 2012 yılında yayın hayatına dijital olarak devam edeceğini açıkladı. Alman dilindeki en önemli ansiklopedilerden Brockhaus da 2014 yılında dijitale geçtiğini duyurdu. Jimmy Wales, Britannica’nın aldığı kararın Wikipedi’nin varlığından kaynaklanmadığını, Microsoft’un geliştirdiği dijital ansiklopedi Encarta’nın kendileri üzerinde baskı yarattığını belirtiyor. Ansiklopedilerin “kitapların ya da derine inen metinlerin” yerini tutamayacağını söyleyen Wales, sadece tamamlayıcı bir işlev görebileceklerini belirtiyor. Ancak kitapların ve Wikipedi’nin “aydınlanma” ortak hedefinde buluştuğunu da sözlerine ekliyor.
7. Vikipedi ne ölçüde tarafsız?
Wikipedi kendini “özgür ansiklopedi” olarak tanımlıyor. Ancak herkesin katkı sağladığı bu ansiklopedi ne ölçüde bağımsız? Maddeler ne ölçüde tarafsız hazırlanıyor? Wikimedia çalışanlarından ve yıllarca internet ansiklopedisinde de görev yapmış olan Martin Rulsch DW’ye yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullanıyor: “Doğruluk ve tarafsızlık diye birşeyin mevcut olduğuna inanmıyorum. Ama Wikipedi’nin hedefi buna olabildiğince yakınlaşmak ve bu yönde çaba göstermek. Ve eğer tarafsız bir pozisyon yoksa o zaman birden fazla pozisyonu ortaya koymak.”
Deutsche Welle Ekonomi Servisi’nden Thomas Spahn ise Wikipedi’nin farklı çıkar gruplarının etkisine açık olduğunu belirtiliyor. Siteyi “çeşitli manipülatörlerin oyun alanı” olarak tanımlayan Spahn, bazı giyim firmalarının siteye kendi markalarının reklamını yapan fotoğraflar sızdırdığını, bazı şirketlerin maddeler üzerinden halkla ilişkiler çalışması yaptığını ya da faaliyet lisansı olmayan şirketlerin maddeler üzerinden ana sayfalarına link verebildiğini anlatıyor.
8. Vikipedi maddelerinde bugüne kadar vahim hatalar yapıldı mı?
Konu ne ölçüde dikkat çekiyorsa genellikle onunla ilgili Wikipedi’de yer alan madde de o denli nitelikli oluyor. Zira yapılan hata daha çabuk fark ediliyor ve düzeltiliyor. Wikipedi’de Ren Nehri ile ilgili maddi bir hatanın düzeltilmesi ise o kadar hızlı olmadı. Nehrin uzunluğu 1320 kilometre olarak verilmesi gerekirken ansiklopediye 1230 olarak girildi. Nazilerin Varşova’daki bir toplama kampı ise yaklaşık 15 yıl boyunca hatalı bir biçimde imha kampı olarak ifade edildi.
