Covid-19 pandemisinin en kritik günlerinde Pfizer CEO’su ile Avrupa Birliği adına yürütülen aşı pazarlıklarında rol alan AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, özel mesajlarını kamuoyuyla paylaşmayı reddettiği için yargıdan ağır bir darbe aldı. Avrupa Birliği Genel Mahkemesi, Komisyon’un şeffaflık kurallarını ihlal ettiğine hükmetti. Kararın açıklanmasından sadece saatler sonra Komisyon’un en üst düzey hukuk danışmanı Daniel Calleja y Crespo görevden alınarak Madrid’e atandı.
Pandemi sürecinde AB ülkelerine aşı tedarikinin büyük kısmını üstlenen Pfizer-BioNTech ile yapılan milyarlarca euroluk anlaşmalar, başından beri kamuoyundan gizli tutulmakla eleştirilmişti. Sürecin kilit isimlerinden von der Leyen’in Pfizer CEO’su Albert Bourla ile özel mesajla yürüttüğü temasların kamu denetiminden kaçırılması, 2023’te The New York Times tarafından yargıya taşınmıştı. Mahkeme, Komisyon’un mesajları açıklamama gerekçesini “inandırıcı bulmadığını” belirterek şeffaflık ilkesinin ihlal edildiğini karara bağladı.
AB Mahkemesi: “Komisyon inandırıcı gerekçe sunamadı”
Lüksemburg’daki mahkeme, AB Komisyonu’nun mesajları neden paylaşmadığına dair “makul ve somut bir açıklama yapmadığını” vurguladı. Kararda, mesajların gerçekten silinip silinmediği, otomatik mi yoksa bilinçli olarak mı silindiği ya da von der Leyen’in telefonunun değişip değişmediği gibi kritik detayların da açıklığa kavuşturulmadığı ifade edildi.
Komisyon, karar sonrası yaptığı açıklamada The New York Times’ın bilgi edinme başvurusuna “daha ayrıntılı bir yanıt” hazırlayacağını ve temyiz seçeneğini değerlendirdiğini duyurdu. “Şeffaflık Komisyon ve Başkan von der Leyen için her zaman öncelikli olmuştur,” ifadeleri yer aldı.
Ancak The New York Times, bu açıklamaların yetersiz olduğunu savunarak, kararı “şeffaflık ve hesap verilebilirlik adına bir zafer” olarak niteledi. Gazete, dijital çağda mesajlaşma gibi “geçici” iletişim yollarının da kamu denetiminin dışında kalamayacağını vurguladı.
Skandalın ardından görev değişikliği
Kararın ardından Avrupa Komisyonu, en kıdemli hukuk müşaviri olan Daniel Calleja y Crespo’nun görev yerini değiştirdiğini duyurdu. Calleja, AB’nin İspanya Temsilciliği görevine atandı. Komisyon, değişikliğin mesajlaşma skandalıyla ilgisi olmadığını savunsa da, zamanlama büyük soru işaretleri oluşturdu.
Calleja, Komisyon’un tüm hukuki süreçlerinde kilit rol oynayan bir isimdi. Başkan von der Leyen dahil tüm üyelerin hukuki karar süreçlerine rehberlik eden bir konumda bulunuyordu. İç kulislerden Politico’ya konuşan AB yetkilileri, bu görev değişiminin “ceza değil, bir ödül” olduğunu savundu.
“Kurumsal sorumluluk sınavı”
AB Ombudsmanı, 2022 yılında Komisyon’un mesajları saklamasını “kötü idari yönetim” (maladministration) olarak nitelendirmişti. Şimdi gelen mahkeme kararı, bu eleştiriyi hukuki zemine taşıdı. Transparency International ise kararı şu sözlerle değerlendirdi: “Bu sadece şeffaflık değil, uzun süredir eksik kalan kurumsal hesap verebilirliğin yeniden tesisi anlamına geliyor.”
Von der Leyen, Covid-19 aşılarının temini sürecinde şeffaflıktan uzak bir müzakere yürüttüğü gerekçesiyle uzun süredir eleştiriliyordu. Mahkeme kararı, sadece bir mesaj skandalı değil, Avrupa Komisyonu’nun yönetim anlayışı açısından da ciddi bir dönüm noktası olarak değerlendiriliyor.