21 Ocak 1950 tarihinde hayatını kaybeden İngiliz gazeteci ve romancı George Orwell’ın eserlerinin büyük çoğunluğunun, 70 yıllık telif koruması 1 Ocak itibariyle sona erdi. Türkiye’de ve dünyada çok sayıda yayınevi, Orwell kitaplarını varislerine telif ödemeden basabilmek için kolları sıvadı.
Türkiye’de Can Yayınları, Orwell kitaplarının pek çoğunun yayın haklarını elinde tutuyordu. Fakat İthaki, İş Bankası Kültür, Fom Kitap, Everest ve Kırmızı Kedi gibi yayınevleri de 1 Ocak itibarıyla Orwell kitaplarını basacağını duyurdu.
BBC’nin aktardığına göre, ayrıca Orwell’in 1984, Hayvan Çiftliği gibi kült kitapları, istenmesi durumunda tiyatro veya bilgisayar oyunlarına ya da sinema filmlerine de konu olabilecek.
Bu yıl Orwell gibi Orhan Veli Kanık ve Cesare Pavese gibi isimlerin eserlerinin de telif hakları son bulacak.
2019 yılında Türk yazar Sabahattin Ali eserlerine ait telif hakları da ortadan kalkmış ve çok sayıda yayınevi de kitapları basmıştı.
Ömer Seyfettin, Mehmet Emin Yurdakul, Hüseyin Rahmi Gürpınar ve Halit Ziya Uşaklıgil’in eserlerinin de şu an telif hakları bulunmuyor.
Telif hakları nasıl son buluyor?
Telif hakkının son bulması 1886 tarihli Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmasına İlişkin Bern Sözleşmesi’ne (Bern Konvansiyonu) dayanıyor. Türkiye de 168 ülke ile birlikte bu sözleşmenin taraf ülkelerinden birisi.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda yer alan ilgili maddede de şu ifadeler yer alıyor:
“Koruma süresi eser sahibinin yaşadığı müddetçe ve ölümünden itibaren 70 yıl devam eder. Bu süre, eser sahibinin birden fazla olması durumunda, hayatta kalan son eser sahibinin ölümünden itibaren yetmiş yıl geçmesiyle son bulur.”
ABD, İngiltere, Türkiye, İtalya ve Fransa gibi ülkelerde telif hakkının son bulması için sanatçının ölümü üzerinden 70 yılın geçmesi gerekirken, bu süre Kanada ve Çin gibi bazı ülkelerde 50 yıl.
47 yıllık yaşam
Hayvan Çiftliği ve 1984 gibi iki kült romanın yazarı Orwell, 25 Haziran 1903’te Hindistan’ın Bengal eyaletinin Montihari kentinde bir İngiliz sömürge memurunun oğlu olarak doğdu.
Ailesiyle birlikte İngiltere’ye döndükten sonra, öğrenimini Eton College’de tamamladı. Gerçek adı Eric Arthur olan Orwell, 1922-1927 yılları arasında Hindistan İmparatorluk Polisi olarak görev yaptı.
Ancak imparatorluk yönetiminin içyüzünü görünce 1927 yılında görevinden istifa etti ve yazar olmaya karar verdi. 1928’de yazarlıkta istediğini bulamadı ve bir dizi farklı işle uğraşmak zorunda kaldığı yere, Paris’e taşındı. Bu tecrübelerini 1933 yılında yayımladığı “Paris ve Londra’da Beş Parasız” isimli kitabında yayımlayan yazar, bu kitaptan kısa bir süre önce George Orwell adını aldı.
Bu kitabı 1934 yılında yayımladığı Burma Günleri isimli romanı takip etti. 1920’lerin sonunda kendisini bir anarşist olarak gören yazar, 30’ların başında ise kendisini sosyalist olarak tanımladı.
1936’da İngiltere’nin kuzeyindeki işsiz madenciler arasındaki yoksulluğu yazmak üzere görevlendirildi ve bunun sonucunda “Wigan İskelesi Yolu” (1937) isimli kitabı ortaya çıktı.
1936 yılında İspanya İç Savaşı’nda Cumhuriyetçiler safında savaşmak için İspanya’ya gitti. Burada yaşadıklarını “Katalonya’ya Selam” kitabında kaleme aldı.
Devrimci muhalifleri bastırması gerekçesiyle Sovyetler Birliği’ne ve SSCB lideri Josef Stalin’e karşı bir tutum izledi.
Orwell 1941 ile 1943 yılları arasında, BBC’de çalıştı. 1943’te haftalık sol görüşlü bir dergi olan Tribune’un edebiyat editörü oldu.
Yazar, 1945 yılında bir çiftlikte geçen ve Stalin’in Rus Devrimine ihaneti konusuna dayanan politik bir fabl olan ‘Hayvan Çiftliği’ kitabını yayımladı.
Bu kitap onu daha kitlesel bir üne kavuşturdu. 4 yılın ardından ise 1984 ismiyle bir distopik romanı da okurlarıyla buluşturan Orwell, 21 Ocak 1950’de tüberküloz sebebiyle hayatını kaybetti.
Papazın Kızı (1935), Aspidistra (1936), Boğulmamak İçin (1939) isimli kitapları da yayımlayan Orwell’ın bazı şiirleri de çeşitli dergilerde yayımlandı.
Eserleri çok sayıda dile çevirildi; dünya genelinde sık sık çok satanlar listesinde yer aldı.
