Şeffaflık ama nasıl?

Aydoğan Vatandaş*

Günümüzde dijital teknolojilerin gelişmesi, bireylerin katılımını da merkeze alan sosyal medya platformlarının artmasını beraberinde getirdi. Bilgiye erişimin kolaylaştığı bu süreç, bağımlılıkları dolayısıyla bilgiye oto sansür uygulayabilecek geleneksel medya araçlarına alternatif platformların ortaya çıktığı bir süreç oldu. Bu yeni medya ortamı toplumların daha demokratik bir bilgi ortamına sahip olmasını sağladı. Bunun en temel sonuçlarından biri hiç kuşkusuz sivil ve resmi organizasyonların şeffaflaşması oldu.

Her geçen gün daha rekabetçi, değişken ve çok yönlü ilişkilerle sarmalanmış günümüz dünyasında, bireylerin bilgiye ulaşması ve bilgiyi herhangi bir güven sorunu yaşamadan kullanabilmesi başarının en temel zorunluluklarından biri haline geldi.

Organizasyonların şeffaflık konusunda adım atmalarına rağmen çoğunlukla olumlu sonuç alamamasında, şeffaflığının tanımı konusunda eksik ve yanlış bilgi sahibi olunması önemli bir etkendir. Öncelikle şeffaflık, faaliyetlerin yasalara uygun bir şekilde uygulanması değildir. Organizasyonlar zaten tüm faaliyetlerini yasalara uygun bir şekilde yapmak mecburiyetindedirler.   

Bir cümlelik bir açıklama ile şeffaflığın tanımını yapmak elbette zordur ancak kabaca ifade etmek gerekirse şeffaflık: 1- Bilgi kaynağı unsurların, bilginin istedikleri kadarını değil, hedef kitlenin istediği ve ihtiyacı olan kadarını tüm boyutlarıyla paylaşabilmesi demektir. 2-Her ne kadar rahatsız edici olursa olsun tüm gerçekleri açıklıkla masaya yatırma cesareti gösterebilmek, 3-Hangi adımların, hangi prensipler temel alınarak, kimler tarafından atıldığına dair dürüst ve açık olabilmek, 4-İnsanların karşılıklı anlayış içinde, dilediği şekilde sorular sorabildiği, açık ve dürüst bir şekilde de cevaplar alabildiği diyaloglar kurulabilmesi, 5-İnsanların işlerinde daha iyi olabilmek için ihtiyaç duydukları bilgiye ulaşmalarına engel olacak tüm bariyerleri ortadan kaldırmak, 6-İnsanları, yeteneklerini, bilgilerini ve fikirlerini diğer tüm çalışma arkadaşlarına karşı görünebilir ve erişilebilir kılmaktır.

Bir organizasyonun şeffaflığını, ya da şeffaflık kültürünü yukarda verdiğim tanım çerçevesinde kabaca değerlendirmek mümkündür.  

Yanlış kararların tekrarı, yenilik getirememe, kuruluş içindeki bireylerin sadece bireysel başarısına odaklanmak, eksik şeffaflığın doğal sonuçlarındandır. Bunlar; elde edilen sonuçlara olumsuz etki etmekle kalmayıp, bir kuruluşun uzun vadede ayakta kalmasına da engel olabilir. Kanımca buna engel olabilecek çeşitli yollar bulunmaktadır.  

1-Bilginin Eyleme Geçirilebilir Kılınması

Başarılı kuruluşları daha az başarılı kuruluşlardan farklı kılan en temel dinamik genellikle elde edilen bilginin hayata geçirilebilmesi kabiliyetidir. Bununla birlikte, birçok insan doğruluğunu teyit edemedikleri için çoğu bilgiye güvenmekten çekinir.     

İnsanların bilgiye güvenilebilmesi için, bilginin kaynağını en ince detaylarıyla bilmeleri gerekir. Örneğin bilginin kaynağı bir haber metni ya da bir basın açıklaması ise, söz konusu metnin ya da basın açıklamasının hiçbir soru işaretine neden olmayacak berraklıkta olması, verilen bilginin kalitesinin test edilebilir olması gerekir. Aksi taktirde bilginin sıhhati ile ilgili soru işaretleri oluşur ve organizasyon hedeflediği şeffaflığa ulaşamaz.  Kullanıcının bilgiyi ortaya çıkaran kişiye ulaşabilir olması, bilginin kalitesini teyit etmesi ve ayrıca kullanıcının bu bilgiyi eyleme dökme aşamasında karşılaşacağı soru işaretlerini de sorabilmesi bakımından şarttır. Nihayetinde bilgi daha güvenilir ve dolayısı ile eyleme dönüştürülebilir olacaktır.

2-Gereksiz Risklerden Uzak Durmak

Bir kuruluşta şeffaflık bulunmuyor ya da eksik bulunuyorsa bu; kuruluş içerisindeki çeşitli birimlerin veya bireylerin, faaliyetlerini diğer bireylerden gizlemekte olduğu ve en önemlisi de faaliyetlerin de muhtemel risklerinin gizlendiğini düşündürtür. Nitekim bu durum, saklanan muhtemel risklerin başka birim ve unsurlar açısından yük olarak ortaya çıkma ihtimalini doğurur.

Herhangi bir suçla ilişkisi olmayan insanların, yakalanmaktan kurtulacaklarını bilmeleri durumunda hata yapmaya daha meyilli olduğu bilinmektedir. 

Organizasyonların, çalışanlarını, ahlaklı ve güvenilir oldukları ön kabulüyle denetim dışında tutmaları durumunda, aslında farkında olmadan onları hata yapmaya meyilli hale getirirler. Nitekim demokratik ülkelerde siyasilerin, bürokratların çeşitli aralıklarla mal beyanında bulunmak zorunda olmaları bu eğilimi engellemeye yöneliktir. Sivil toplum organizasyonlarında önemli pozisyonda bulunan bireylerin de çeşitli aralıklarla kamuya açık bir şekilde mal beyanında bulunmaları en başta kendilerini hata yapma riskine karşı koruyacaktır. İnsanların yaptıkları işlerin yanlarına kalmayacağını bilmeleri durumunda, herhangi bir yasayı ihlal etmekten ya da ahlaki değerlerin dışına çıkmaktan çekinecekleri kesindir.  

3-İşbirliğini Mümkün Kılma

Şeffaflığın belki de en önemli yönü, kişiler arası güven inşasına yardımcı olmasıdır. Bu da bireyler arasındaki paylaşımın ve iş birliğinin ortaya çıkabilmesi için büyük önem arz etmektedir. 

Kuruluşların en değerli iki unsuru bilgi ve insandır. İnsanların ve bilginin tüm kuruluşlarda erişilebilir olması gerekir. Kuruluşların sistemlerini lağvetmesindense, şeffaflık ilkesini kusursuz uygulaması çok daha mantıklıdır. Nitekim bu aslında sistemin yeni baştan inşası demektir. Lider temelli sistemler liderlerinin sistemden çıkması durumunda dağılma tehlikesi ile karşı karşıya kalabilirler. Oysa şeffaflığın kusursuz uygulandığı kurumsallaşmış yapılar liderlerinin sistemden çıkması durumunda da dağılmazlar, faaliyetlerine devam ederler.

Organizasyonlarda, ekipler ve konumlar arası güven inşa edilebilmesi ve kuruluş içerisindeki iş birliğinin ortaya çıkarılabilmesi için öncelikle insanların birbirlerini tanımaları sağlanmalıdır. Organizasyonda şeffaflık kültürü gelişmemiş, organizasyon içi eş güdüm ve işbirliği eksikse, organizasyon içi dinamikler kolaylıkla bilginin sıhhatini sorgulatabilir ve 1. Maddede anlatmaya çalıştığım bilgiden eyleme geçiş sonucu alınamaz.  

4-Şeffaflık Kültürünün Geliştirilmesi

Günümüzde, kuruluşların daha şeffaf olması için iç ve dış baskılar artmakta, bu baskılar aynı zamanda medya ve devletler tarafından da yapılmaktadır. Böyle bir ortamda, açık ve dürüst bir iletişim hedeflenerek şeffaflık kültürünün oluşturulması tek uygulanabilir strateji olarak görülmektedir. Kuruluşların bu durumun farkına çok geç varmaları durumunda ciddi sorunlarla karşılaşmaları kaçınılmazdır.

Şeffaflığın artırabilmesi için eskiden kalma davranış ve alışkanlıkların terkedilmesi şarttır. Bu alışkanlıkların devam etmesi durumunda, şeffaflık kültürü içinde yetişmiş bireylerin organizasyonlarda görev alması sağlanmalıdır.   

5-Kurumsal Standartların Belirlenmesi

Çok yönlü faaliyet gösteren global çaplı organizasyonların kurumsal standartları, etik prensipleri şeffaf ve belirgin olmalıdır. Örneğin bir okul belirli standartlara sahip olduğunu kanıtlamadan eğitime başlayamıyor, bir yardım kuruluşu belirli standartlara sahip olmadan yardım toplayamıyorsa, organizasyonun kar amacı gütmeyen kültürel faaliyetler yürüten kurumlarının standartlarının da belirgin ve şeffaf olması ve bu standartların korunup korunmadığı çeşitli aralıklarla gözden geçirilmesi şarttır.

6-Söylem-Eylem Uyumunun Sağlanması

Global çapta faaliyet ve değer üreten sivil toplum organizasyonları, varlık nedenlerini şeffaf bir şekilde açıklayıp, evrensel temel hak ve özgürlüklere nasıl baktıklarını açık bir şekilde görünür kılmalıdırlar. Örneğin insan hakları, adalet, dünya barışı, yoksullukla mücadele, gazetecilik gibi alanlarda faaliyet gösteren kuruluşların, din, vicdan, ifade özgürlüğü, kadın-erkek eşitliği gibi evrensel hak ve özgürlüklerle ilgili ‘söylem/temel metinler’ ve ‘eylem birliğinin, uyumunun’ sağlanması ihmal edilmemelidir.  

*Politurco Genel Yayın Yönetmeni