KONUK YAZAR | Dr. NURHAN METAN
Dünya Sağlık Örgütü tarafından ‘küresel salgın’ ilan edilen yeni tip koronavirüsle ilgili şehir efsaneleri ve doğruları Dr. Nurhan Metan Tr724 için yazdı. Yeni Koronavirüs Kovid-19 nedir, nasıl bulaşır, korunma yolları nelerdir, sarmısak iyi gelir mi, kimler risk altında?
Yeni Koronavirus (Covıd-19) Nedir?
Koronavirüs (CoV), insanlarda ve hayvanlarda hastalığa yol açabilen geniş bir virus ailesidir. Pek çok Koronavirüs türü yüzyıllardır insanlarda sadece genel soğuk algınlığına neden olmakta iken SARS gibi az bir kısmı da ölüm oranı yüksek olan ağır solunum yolu yetmezliği sendromlarına yol açmıştır.
COVID-19’un kaynağı nedir?
Aralık 2019 itibarı ile ilk kez Çin’de tespit edilen COVID-19’lu ilk vakaların deniz ürünleri ve hayvan marketleri ile ilişkisi tespit edilmiştir. Ancak daha sonraki vakalar insandan insana bulaş şeklinde gerçekleşmiştir.
BU YAZIYI YOUTUBE’TA İZLEYEBİLİRSİNİZ ⤵️
Virus nasıl bulaşır?
Virus insandan insana, hasta bireyin öksürük ya da derin nefes vermesi sırasında burnundan ya da ağzından çıkan damlacıklar yoluyla bulaşır. Bu damlacıklar hasta bireyin etrafındaki yüzey ya da objelere bulaşır, diğer kişiler de önce bu yüzeylere ardından da ağız, burun ya da gözlerine dokunduğunda virusü kendilerine bulaştırır. Hastaya bir metreden daha yakın durulduğunda, hastanın nefes vermesi sırasında alınan nefes ile virusün bulaşma ihtimali vardır. Virusü taşıyan ancak herhangi bir belirti göstermeyen kişilerden bulaşma riski oldukça düşüktür.
Hastalık belirtileri nelerdir?
Kişi Koronavirus’lü bir hastadan virusü aldığında, virusün vücuda girmesi ile hastalık belirtilerinin görülmesi arasında geçen süre ortalama 5 gün olmakla birlikte 1 ila 14 gün arasında değişmektedir. Bu sürenin ardından hastalık belirtileri görülmeye başlar. Koronavirus’ün en yaygın belirtileri ateş, yorgunluk ve kuru öksürüktür. Bazı hastalarda ağrı, burun tıkanıklığı ve akıntısı, boğaz ve kas ağrısı görülebilmektedir. Bu belirtiler hafif olmakla birlikte yavaş yavaş artabilmektedir. Virus ile infekte olanların yaklaşık %80’inde herhangi bir belirti görülmez ve hastalık oluşmaz. Belirti gösteren her 6 kişiden 1’i ise solunum sıkıntısının geliştiği ciddi hastalık belirtileri göstermektedir. Yüksek ateş, öksürük ve solunum güçlüğü olan bireylerin sağlık kontrolünden geçmeleri önerilmektedir.
Kimler ciddi hastalık gelişimi açısından risk altındadır?
Bulaşma sonrası bazı bireylerde diğerlerinden daha sık olarak zatüre, akut solunum yetmezliği, böbrek yetmezliği, sepsis ve hatta ölüm gelişme ihtimali bulunmaktadır. Risk altındaki bireyler;
-Yaşlılar -Yüksek tansiyon hastaları -Kalp hastalığı olanlar -Akciğer hastalığı olanlar -Kanser hastaları -Diabet hastaları
Çocukların ve gebelerin ciddi hastalık gelişimi açısından risk grubunda olduğuna dair bir veri bulunmamaktadır.
Hastalığın aşı ya da tedavisi var mıdır?
Koronavirus’e özgün bir aşı ve tedavi henüz bulunmamaktadır. Aşı geliştirme aylar, hatta yıllar alan bir süreç olduğundan kısa vadede salgını kontrol altına almada pek olası görünmemektedir. Diğer grip aşıları da Koronavirus’e karşı etkili değildir. Ancak, hastaların şikayetlerini rahatlatacak yaklaşımlar bulunmakta ve ciddi vakalar hastanede takip altında tutulmaktadır. Çoğu hasta destekleyici tedavi sayesinde iyileşmektedir.
Hastalıktan nasıl korunabilirim?
Bazı basit önlemler ile Koronavirus’ten korunulabilir ve virusün yayılımı azaltılabilir:
-Eller düzenli bir şekilde alkollü el temizleme solüsyonları ile ya da sabun ve su ile en az 20 saniye boyunca yıkanmalıdır.
-Eller ile göz, ağız ve buruna dokunmaktan kaçınılmalıdır.
-Hastalık şüphesi olan bireylerle yakın temastan kaçınılmalı, en az bir metre mesafe bulundurulmalıdır.
-Toplu yaşanan yerlerde yüzeylerin alkollü dezenfektanlarla temizliği düzenli bir şekilde yapılmalıdır.
-Mümkünse seyahatten kaçınılmalı, hastalık geliştirme ihtimali yüksekolan risk grubu bireyler bu konuda daha hassas olmalıdır.
-Hayvan ve hayvan ürünleri ile direk temastan kaçınılmalı, et ve yumurta gibi hayvan ürünleri iyice pişirilerek yenmeli, az pişmiş ürüntüketiminden kaçınılmalıdır. Çocuklar hastalık açısından ekstra bir riske sahip olmamakla birlikte, koruma tedbirlerine uyum göstermede eksik kaldıklarından yayılımı sınırlandırmada okulların tatil edilmesi önemli bir adım olarak görülmektedir.
Zatüre aşısı Koronavirüsten korur mu?
Zatüre ya da grip aşıları, Koronavirüs’ten korumaz.
Hastalıktan şüpheleniyorum ne yapmalıyım?
-Hastalıktan korunmayı sağlayan yukarıda sıralanan bütün tedbirler uygulanmalıdır.
-Eğer ateş, öksürük ve solunum güçlüğü hissediliyorsa işe ya da okulagidilmemeli, doktora danışılmalı ve evde istirahat edilmelidir.
-Ateş, kas ağrısı vb. bulgulara yönelik ateş düşürücü, ağrı kesici vb. ilaçlar evde bulundurulmalıdır.
-Bulgular dikkatle takip edilmeli, eğer sinyal bulgular solunum güçlüğü ve soluk almada kısalma, göğüste sürekli ağrı ve basınç hissi, denge kaybı ve dudaklarda morarma olursa derhal sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
-Koronavirus tanı testi yapılması, sadece ciddi hastalık geliştirmiş ve risk grubundaki hastalara önerilmektedir.
Hastayım, doktorum evde kalmamı tavsiye etti, hastalığın yayılımını nasıl azaltabilirim?
-Mümkün olduğunca evde istirahat edilmeli, işe ve okula gidilmemelidir. Evde kalma süresi doktorunuz tarafından belirlenmelidir.
-Sinyal bulgu gelişimi açısından dikkatli olunmalıdır.
Yayılımı azaltmak için:
-Evde mümkünse ayrı bir oda da kalınmalı, mümkünse banyo da ayrılmalıdır.
-Ev hayvanlarından uzak durulmalıdır.
-Evdeki diğer bireyleri korumak için onlarla temas halinde iken hastalar cerrahi maske kullanmalıdır.
-Sağlıklı bireylerin Koronavirus’ten korunmak için cerrahi maske kullanımının yararına dair bilgi bulunmamaktadır.
-Öksürme, aksırma ya da sümkürme sırasında ağız ve burun bir mendil ile kapatılmalı ve mendil derhal çöpe atılmalıdır.
-Eller sıkça en az 20 saniye boyunca yıkanmalı ve kurutulmalıdır.
-Bardak, tabak gibi ev eşyaları diğer ev ahalisi ile paylaşılmamalı, kullanımdan sonra sabunlu su ile iyice temizlenmelidir.
-Sıkça dokunulan, masa, kapı kolu, telefon vb. yüzeylerde, virüs ortam sıcaklığı ve nemine bağlı olarak, birkaç saat ile birkaç güne kadar canlı kalabilmekte, bu nedenle yüzeyler %60-70 alkollü dezenfektan ile sık sık temizlenmelidir.
Soğuk hava ve kar virusü öldürür mü?
Dış ortam soğukluğu ne olursa olsun, virus insan bedenine 36.5oC’de etkinliğini devam ettirir. Soğuk hava sadece virusün dış yüzeylerde canlı kalma süresini etkiler, bedenimizdeki virüsleri öldürmez.
Çin’den ithal edilen ürünler ile virus bulaşır mı?
Transfer süresi göz önüne alındığında canlı olmayan ürünlerin üzerinde herhangi bir virüs olsa bile, buradaki virusler 1-2 günde hayatiyetlerini kaybedeceğinden ürünler size ulaştığında herhangi bir risk taşımayacaktır. Risk olduğunu düşünüyarsanız, alkollü ya da sabunlu su ile temizlemeniz yeterli olacaktır.
Burna tuzlu su çekme hastalıktan korur mu?
Bu işlem soğuk algınlığının belirtilerini rahatlatır ancak Koronavirüsten korumaz.
Sarmısak yemek Koronavirüsten korur mu?
Sarmısak antimikrobiyal özellikleri olan sağlıklı bir sebzedir. Ancak yeni Koronavirüse etkisine dair bir veri bulunmamaktadır.
Ultraviyole lambalar virusü öldürebilir mi?
UV lambalar ortam dezenfeksiyonunda kullanılabilir, ancak deri tahribatı riski nedeniyle hasta ya da bireyler odada iken kullanılmamalı, direkt deriye uygulanmamalıdır.
Vücuda alkol ya da çamaşır suyu sıkmak virusü öldürür mü?
Alkol ya da çamaşır suyunu vücudunuza sıkmak, hali hazırda hücrelerinizin içine girmiş olan viruse etki etmez. Bu işlem tam tersine vücudunuza zarar verebilir. Alkol ve çamaşır suyu canlı olmayan yüzeylerin temizliğinde oldukça etkilidir, buralarda sık sık kullanılmalıdır.
Termal tarayıcılar hasta kişileri tespit etmede etkili midir?
Termal tarayıcılar sadece ateşin normalden yüksek oluşunu tespit eder. Neye bağlı olarak yükseldiğini saptamaz.
Gençler Koronavirüse duyarlı değil midir?
Yeni Koronavirüs, her yaştaki bireyleri etkileyebilir ancak ileri yaş ve diabet, kalp, akciğer ve tansiyon gibi belirli hastalıkları olan bireylerde daha ciddi seyretme ihtimali vardır.
Antibiyotikler yeni Koronavirüse karşı etkili midir?
Antibiyotikler sadece bakteriyel infeksiyonlarda etkilidir, yeni Koronavirüs’ekarşı etkili değildir. Antibiyotikler Koronavirusinfeksiyonunda korunma ve tedavi amacıyla kullanılmamalı, sadece virusün üzerine binen bakteriyel infeksiyon durumunda hekim kararı ile başlanmalıdır.
Hastalıktan korunmak için bağışıklık sistemini güçlendirecek besinler ya da vitaminler almak faydalı mı?
Koronavirüs’ün bağışıklık sistemi zayıf bireylerde daha ciddi hastalık tablosuna neden olduğu gerçeği göz önüne alındığında, bağışıklığı güçlendirecek her şey faydalı olacaktır. Bu sadece besin değil, aynı zamanda sizin stresinizi azaltan, sizi motive eden aktiviteler de olabilir. Büyük topluluklarla yapılmadığı sürece…
Havalar ısındığında salgın azalacak mı?
Koronavirüs’ün genel seyri, gripte de olduğu gibi yaz aylarında azalma yönündedir. Beklenti de yazın vakaların azalması olmakla birlikte bu tümüyle biteceği anlamı taşımamaktadır. Bir sonraki sezonda duyarlı bireyler, yani hastalığı henüz geçirmemiş kişiler hala risk altında olacaktır.
Şüpheli durumda test yaptırmalı mıyım?
Test sadece doktor kararıyla ciddi hastalığı olanlara ve risk grubundaki bireylere yapılmaktadır. Pandemi (kıtalar arası salgın) durumunda hastalık tanısı için hastalık belirtileri ve hasta birey ile temas hikayesi olması tanı için yeterlidir. Ayrıntılı teste gerek yoktur. Önemli olan ciddi hastalık gelişimi açısından dikkatli olmaktır.
https://www.who.int/health-topics/coronavirus
https://www.cdc.gov/coronavirus
https://www.ecdc.europa.eu/en/novel-coronavirus-china
Yazınız için çok teşekürler, istifadeli oldu.