HABER İNCELEME | İLKER DOĞAN
Türkiye, ilk yayınlandığı 2006 yılında 5,70 puanla 88. sırada yer aldığı The Economist Intelligence Unit’in ‘Demokrasi Endeksi’nde, 14 yılda tam 16 basamak gerileyerek 4,48 puanla 104. sıraya düştü. 2020 Demokrasi Endeksi’nde ülkeler ‘tam demokrasi’, ‘kusurlu demokrasi’, ‘hibrit rejim’ ve ‘otoriter rejim’ olmak üzere dört kategoride sıralanıyor. Türkiye ‘hibrit (melez) rejim’ kategorisinde Madagaskar, Kenya, Uganda, Gambiya ve Guatemala gibi ülkelerin arkasında yer alıyor.
CHP’NİN PERFORMANSI SIRALAMAYI DEĞİŞTİRDİ
Geçtiğimiz yıl açıklanan raporda Türkiye 110. sırada yer alıyordu. Peki ne oldu da Türkiye 6 basamak yükseldi. Türkiye’nin ‘seçim süreci ve çoğulculuk’ başlığında iyileşme kat ettiği kaydedilen raporda, bu durum ana muhalefetteki CHP’nin siyasi performansıyla açıklanıyor. Raporda Türkiye’nin sivil özgürlükler başlığında 2.35’lik puanı ile Batı Avrupa ülkeleri arasında açık arayla son sırada olduğuna dikkat çekildi.
Bertelsmann Vakfı’nın geçtiğimiz yıl yayınlanan Dönüşüm Endeksi‘nde de Türkiye ilk kez ‘otokrasi’ olarak sınıflandırılmıştı. Raporda 137 ülke arasında 77’nci sırada gelen Türkiye için ‘de facto diktatörlük’ nitelendirmesi yapılıyordu.
AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, “Yürekleri yetse Cumhurbaşkanı istifa etsin diyecekler!” sözleri, Türkiye’nin hangi rejimle yönetildiğini tartışmasını da alevlendirdi. Anayasa’ya göre Türkiye demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti. En azından kağıt üzerinde öyle görünüyor. Dolayısıyla hiç kimsenin “Cumhurbaşkanı istifa etsin.” diyebilmesi için ‘yürekli’ olmasına gerek yok. Ancak gerçek hayatta durum çok farklı. İktidara yönelik en küçük bir eleştiri, ‘teröristlik ya da vatana ihanetle’ suçlanmanıza neden oluyor. Hakkınızda jet hızıyla açılan soruşturma dosyalarında ‘terör örgütü üyeliği’yle suçlanıyor ve hatta hapsediliyorsunuz.
167 ÜLKE ARASINDA 104. SIRADA
Tam bu günlerde İngiliz araştırma ve analiz şirketi Economist Intelligence Unit’in (EIU) hazırladığı 2020 Demokrasi Endeksi açıklandı. Raporda Türkiye’yle ilgili ilginç veriler var. Rapora göre Türkiye altı basamak yukarıya çıkmış. 167 ülkenin değerlendirmeye alındığı endekste bir önceki yıl 110’uncu sırada olan Türkiye 104’üncü sıraya yükseldi.
Rapora göre Türkiye, 2020 yılında İtalya ve İngiltere ile birlikte demokrasi bakımından durumunu daha iyi hale getiren üç ülkeden biri oldu. İyileşme kat eden ülkeler arasında da en büyük ilerlemeyi Türkiye kaydetti. Endeks, ülkelerin ‘seçim süreci ve çoğulculuk’, ‘hükümetin işlerliği’, ‘siyasi katılım’, ‘siyasi kültür’ ve ‘sivil özgürlükler’ gibi beş başlıkta puanlanmasıyla oluşturuluyor.
NE OLDU DA TÜRKİYE SIRALAMADA YÜKSELDİ?
Yukarıdaki cümleleri okuyan insanlar haklı olarak, “Rejim ne yaptı da 110. sıradan 104’e yükseldi? Yüzlerce gazeteci mesleki faaliyetlerinden dolayı tutuklu. İnsanlar tweet’lerinden dolayı hapsediliyor.” diyebilir.
Raporda buna da cevap verilmiş. Türkiye’nin 6 basama yükselmesinin sebebi muhalefetin seçim başarısına bağlanıyor. Türkiye’nin ‘seçim süreci ve çoğulculuk’ başlığında 2019 yılında 3.08 olarak hesaplanan puanı 2020 yılında 3.50 oldu. Raporda bu durumun ‘ana muhalefetteki CHP’nin 2019 yerel seçimlerinde güçlü bir varlık göstermesinin ardından kamuoyu yoklama anketlerinde de güçlü bir performans sergilemesinden kaynaklandığı’ ifade ediliyor.
SİVİL ÖZGÜRLÜKLERDE SON SIRADA
Araştırma verilerine göre vatandaşların gösterilere katılma arzusunun arttığı ve siyasi partilere duydukları güvenin geliştiği belirtiliyor. Raporda Türkiye’nin sivil özgürlükler başlığında 2.35’lik puanı ile Batı Avrupa ülkeleri arasında açık arayla son sırada olduğuna dikkat çekildi. Vicdan özgürlüğü, basın özgürlüğü, ibadet özgürlüğü, ifade özgürlüğü, toplanma ve gösteri özgürlüğü, kanun önünde eşitlik, adil yargılanma, yaşam hakkı, mülkiyet hakkı, savunma hakkı gibi hak ve özgürlükler, ‘sivil özgürlükler’ arasında yer alıyor.
TÜRKİYE ‘HİBRİT REJİM’ KATEGORİSİNDE YER ALIYOR
2020 Demokrasi Endeksi’nde zirvede Norveç yer alıyor. Son sırada ise Kuzey Kore var. Rapora göre Fransa ve Portekiz, ‘tam demokrasi’ kategorisinden ‘kusurlu demokrasi’ kategorisine gerilemiş. Tam demokrasi kategorisinde yer alan Batı Avrupa ülkeleri ise sırasıyla Norveç, İzlanda, İsveç, Finlandiya, Danimarka, İrlanda, Hollanda, İsviçre, Lüksemburg, Almanya, İngiltere, Avusturya ve İspanya. ‘Hibrit demokrasi’ kategorisinin sonunda yer alan
Türkiye, 2012 yılında söz konusu listede 5,76 puanla 96. sırada bulunuyordu. 2019 yılına kadar sürekli geriledi. 2019’da ise 4,09 puanla 110. sıraya kadar gerilemişti.
De facto diktatörlük
Türkiye’de demokrasinin zayıfladığını gösteren tek rapor Economist Intelligence Unit’in hazırladığı ‘Demokrasi Endeksi’ değil. Bertelsmann Vakfı’nın 2004 yılından bu yana iki yılda bir yayınladığı ‘Dönüşüm Endeksi’ (BTI) araştırmasında da Türkiye’nin artık ‘ılımlı otokrasi’ olduğu belirtilmişti. Geçtiğimiz yıl Nisan ayında açıklanan raporda, 2017’deki anayasa değişikliği referandumunun ardından Haziran 2018’de yeni sisteme geçilmesiyle ‘Türk siyasetinde yeni bir dönemin başladığına’ atıfta bulunularak, “Parlamenter sistemin yerine aşırı güçlü bir cumhurbaşkanının mevcut olduğu yeni bir başkanlık sistemi geldi. Bu de facto diktatörlüğün, Türk demokrasisi ve dış politikası üzerinde etkileri oldu.” ifadelerine yer veriliyordu.
Son dönemde yaşanan gelişmeler ışığında ‘Türkiye’nin artık bir demokrasi olarak sınıflandırılamayacağı’ belirtilen raporda Türkiye, ‘Demokrasi Statüsü’ sıralamasında 10 üzerinden 4,9 puanla 77’nci sırada geldi. Bu puan ile Türkiye, orta kategori olan ‘ılımlı otokrasiler’ grubunda sınıflandırıldı. Böylece Türkiye, Bertelsmann tarafından ilk kez ‘otokrasi’ olarak sınıflandırılmış oldu. Buna basın özgürlüğünün kısıtlanması, insan haklarının ihlal edilmesi ve güçler ayrılığı ilkesinin saf dışı bırakılması gerekçe gösterildi.
