Covid-19 hastalığından nasıl korunabiliriz?

YORUM | PROF. SALİH HOŞOĞLU 

Yeni tip koronavirüslerin yaptığı Covid-19 hastalığı bütün dünyayı sarsmaya devam ediyor. Yeni geliştirilen aşıların uygulamaya girecek olması herkes için ciddi bir umut kaynağı oldu. Ancak aşı henüz uygulamaya girmedi ve aşılama sonrasında oluşacak koruyuculuğun ne kadar süreceği bilinmiyor. Bu nedenlerle klasik korunma metotları hâlâ önemlerini koruyorlar.

Aslında Covid-19’dan nasıl korunabileceğini anlatan çok sayıda yazı yazıldı ve çeşitli medya imkanları ile konu geniş olarak anlatıldı. Üzülerek belirtmeliyim bu hastalık konusunda uzman olmayan hatta bir kısmı hekim ve sağlıkçı olmayan çok sayıda kişi hastalıktan korunmayla ilgili doğruluğu ispatlanmamış çok sayıda iddiayı dillendirdiler. Tabir yerindeyse iyi edebiyat yaparak kamuoyunda prim yaptılar ve insanları hastalıktan korunmada esas olan hususlardan uzaklaştırdılar.

Basit ve birkaç maddelik bir algoritma ile anlatılabilecek bu hususlar çok dallanıp budaklandı ve anlaşılması zor bir hale geldi. Her gün ortaya çıkan ve doğruluğu henüz kesin olmayan yeni bilgilerin bir kısım uzmanlar tarafından süzülmeden halkın üzerine boca edilmesi insanları birçok hususta mütereddit bıraktı. Özellikle önem sırası iyi anlatılmadığı için yanlışlara kapı aralanabilmektedir.

11 aydır birlikte olduğumuz küresel salgında edindiğimiz tecrübelerin ışığında Covid-19’dan nasıl korunabiliriz sorusuna kısa ve doğruluğu kesin olan yöntemlerle cevap vermeye çalışacağım.

COVID-19 ETKENİ NASIL BULAŞIR?

Covid-19 hastalığının etkeni bir virüstür ve insandan insana solunum salgıları ile bulaşmaktadır. Bunun dışındaki bulaşmalar talidir ve nadiren görülür. Bu virüsler normal deriden geçemezler ancak mukoza (sümük doku) denilen ağız ve göz içindeki dokuya ulaşırlarsa veya solunum yoluyla alınırlarsa hastalık yapabilirler. Temel olarak insanlara başlıca bulaşma bu şekilde olmaktadır. Nadiren normal ciltte çatlak ve yaralardan ya da alınan gıdalarla vücuda girebilirler ve hastalık yapabilirler. Ağız, göz veya solunum yolundan giren virüsler buralarda çoğalarak buradan kan dolaşımıyla bütün vücuda yayılabilirler.

1: Hasta yada taşıyıcı kişiler solunum yollarındaki virüsleri, burun akıntısı, öksürme ve hapşırma ile ellerine bulaştırmakta ve elleri ile temas ettikleri kişilere doğrudan bulaştırmaktadırlar. Kirli ellerle temas edilen kapı kolları, asansör düğmeleri, bilgisayar klavyeleri, telefon ahizeleri, musluk başları, ortak kullanılan havlular, toplu taşıma araçlarındaki tutacaklar vb ortak temas edilen yerler hastalığın geçişinde önemli olmaktadır. Taşıyıcı ve hasta kişilerin kirlenen ellerinin dokunduğu yerlere/kişilere de virüsler bulaşabilir.

2: Öksürme ve hapşırma ile havaya saçılan virüsler ortamda bulunan kişiler tarafından solunarak hastalığı alabilirler. Öksürme ve hapşırma olmadan, sadece konuşurken de ağızdan saçılan tükürükler karşı tarafa ulaşarak hastalığı bulaştırabilmektedirler. Uzun süre aynı ortamdaki havayı soluyan hasta öksürmese bile havaya virüs saçar ve diğerlerine bulaşabilir. Enfekte kişi ile aynı kapalı ortamda uzun süre (2 metreden yakın mesafede 15 dakikadan fazla) kalan kişilere bulaşabilmektedir. Aynı havayı soluyarak bulaştırma, özellikle aynı araç içinde yolculuk yapma, aynı odada çalışma veya aynı evde yaşama durumlarında, maske kullanılsa bile, sık karşılaşılan bir sonuçtur.

COVID-19 HASTALIĞINDAN NASIL KORUNALIM?

Hastalıktan korunmak için en etkili yol hastalık etkeninin vücuda girmesine engel olmaktır. Virüsler görülemediği için korunmak kolay değildir. Ayrıca hastalığı taşıyan ancak belirti vermeyen kişilerin de varlığı unutulmamalıdır. Bu nedenlerle temel kurallara uymamız gerekiyor:

Sosyal Mesafeye Uyum: Mecburi aktiviteler dışında kalan sosyal temaslar asgariye indirilmelidir. Mecburi olan durumlar; hastalık ve iş gibi hayatın içinde yapılması zorunlu olan aktivitelerdir. Ancak arkadaş ziyaretleri, kutlamalar, taziye ziyaretleri gibi temaslar yüz yüze yapılmamalıdır. Yüz yüze yapıldığında da görüşülen kişi/kişiler ile arada 1,5-2 metre mesafe bırakılmalıdır. Kalabalık toplu taşıma araçlarında uzun yolculuklar ve kapalı alanlarda yapılan her türlü aktivite bulaştırma riskini hayli arttırır.

El Hijyenine Uyum: Hastalığın en sık ellerle bulaştığı dikkate alınmalıdır. Ev dışında ellerin ağıza, göze ve yüze temas ettirilmemesi, temas sonrasında sabunla dikkatle yıkanması veya dezenfektan bir madde ile dezenfekte edilmesi gerekmektedir. Dışarıdan eve dönünce bir yere dokunmadan eller yıkanmalıdır.

Maske Kullanma: Ev dışındaki kapalı yerlerde ve insanların yoğun bulunduğu dış ortamlarda mutlaka maske takılmalıdır. Hastaya hizmet verme vb durumlarda da maske kullanılmalıdır. Maske ile birlikte gözlük de kullanılması bulaşma riskini azaltmaktadır. Bunların yerine yüz kalkanı da kullanılabilir. Ancak kapalı yerlerde yüz kalkanı maskenin yerini tam olarak tutmaz, solunum yoluyla bulaşmayı önlemez.

Aşılanma: Şu anda uygulamaya girmedi ancak önümüzdeki aylarda bu imkan yaygınlaşacak gibi görünüyor. Özellikle güvenilirliği test edilen aşılarla aşılanmak gerekir.

DOĞRU BESLENME COVİD-19’DAN KORUYABİLİR Mİ?

Günümüzde en çok konuşulan ve birçok kişi tarafından istismar edilen bir husus beslenme ve bazı özel gıdaların Covid-19’dan korunmadaki rolüdür. Şüphesiz insan vücudunun hastalıklara karşı koyabilmesi için doğru beslenmesi gerekir. Alınacak gıda maddelerinin türü ve miktarı konusunda genel beslenme prensiplere uymak esastır. Dengeli ve normal beslenen kişilerin vücut direnci dışarıdan gelen virüs ve bakterilere karşı uygun cevabı vermektedir. Ancak mevcut tıbbi bilgilerimiz ışığında beslenmenin Covid-19 dahil bulaşıcı hastalıklardan korunmada ne kadar etkili olduğunu bilmiyoruz.

Gayet sağlıklı kişiler de bu hastalığa yakalanabilmekte ve hatta ölebilmektedirler. Beslenme ve ek gıdaların korunmadaki rolü konusunda yapılan çok sayıda çalışmanın sonuçları birbirinden oldukça farklılık arz ediyor ve bu sonuçlara bakarak kesin bir hüküm verilememektedir. Dengeli ve sağlıklı beslenme, hastalıktan korunmada ve/veya hastalıkla başa çıkmada vücut direncine yardım eden önemli bir unsurdur. Ancak korunma sağlayacağı garantisi yoktur. Bu husus bütün vitamin ve ek gıdalar için de geçerlidir.

COVİD-19 BULAŞMA ŞÜPHESİ OLAN KİŞİ NE YAPMALIDIR?

Covid-19 hastası olduğunu düşünen veya kendisine hastalığın bulaşmış olduğundan şüphelenen kişi en kısa sürede ulaşabildiği bir hekime danışmalıdır. Gerekli testler yapılıp hastalığı taşımadığı kesinleşene kadar da kendisini izole etmeli ve başkalarıyla yakın temasta bulunmamalıdır.