[Mehmet Dinç, Strazburg’tan yazdı – @MehmetDincStr]
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, şaibeli referandumun ardından yaptığı “gerekirse idam için bir referandum yaparız” açıklamasına Avrupa Konseyi’nden uyarı geldi. Avrupa Parlamentosu ve AB’ye üye devletler de tepkiler gösterdi, bu kararın kırmızı çizgi olduğu belirtildi.
Türkiye’de idam cezası 1984 yılında Hıdır Aslan ve İlyas Has infazından beri uygulanmamakta, 2004 yılından beri (AKP hükümetinin imzasıyla) hukuk sisteminde bulunmamakta. AKP hükümeti kendi kaldırdığı cezayı tekrar hukuk sistemine dahil etmeyi düşünüyor. Bu karar son 5 yıldır, temel insan hakları konusunda geriye gidişte bir adım daha olacak. Bu karar aynı zamanda Avrupa ile bağların kopmasına sebep olacak.
Avrupa Konseyi: Üyelik sona erer
Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi raportörü Yves Crushtein, İdam cezasının Avrupa Konseyinin en temel ilkesi olduğunu söylerken, Avrupa Konseyine üye 47 devlette hiçbir tanesinde idam cezasının bulunmadığının altını çizdi. İdam cezasının olması durumunda Konseyin üyelik şartını otomatikman ortadan kaldırdığını ifade etti. Crushtein “Parlamento bu konuda bir gerilemeyi kesinlikle kabul etmeyecektir, Erdoğan hiçbir yanılgı içerisinde olmamalıdır, ölüm cezasının tekrarlanması Türkiye’nin Avrupa Konseyine üyeliğinin devam etmesi ile bağdaşmayacaktır” ifadelerini kullandı.
Avrupa Konseyi genel sekreteri de uyarmıştı
Avrupa Konseyi Genel Sekreteri Thorbjørn Jagland’ın sözcüsü Daniel Holtgen, idam cezası konusunda sosyal medya hesabı üzerinden uyarıda bulunmuş “Türkiye idam cezası getirip uygulamaya koyarsa bu, üyeliğin sonu anlamına gelir” demişti. Avrupa Konseyi ve Avrupa İnsan Hakları sözleşmesinin, 6’inci ve 13’uncu ek protokolleri de onaylayan Türkiye’de 1984 yılından beri fiilen, 2004 yılından beri hukuken idam cezası yok.
Konsey üyeliğinden çıkarılma
Avrupa Konseyi, üyelerinin üçte ikisinin oyuyla üye bir ülkeyi üyelikten çıkarabiliyor. Holtgen, Türkiye’nin üyelikten çıkarılmasının hukuksal olmaktan ziyade siyasi bir mesele olacağını söyledi. Avrupa Konseyi’ne üye 47 devletin hiçbirisinde idam cezası uygulanmıyor. Belarus’un üyeliği de kanunlarında idam cezası bulunduğu için erteleniyor.
AİHM tazminatlarından kurtulmak için plan olabilir
İdam cezası 15 Temmuz darbe girişiminden bu yana sık sık gündeme getiriliyor. Erdoğan, referandum sonrası yaptığı ilk açıklamasında da idam cezasını dile getirdi. Bir taraftan AİHM’de biriken ve tazminatı Milyar Euroları bulacak davalardan kurtulmak için Erdoğan’ın fikri de olabilir. İdam cezasıyla birlikte Avrupa Konseyi üyeliği düşecek olan Türkiye’ye karşı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin yaptırım gücü kalmayacaktır. Hâlihazırdan AİHM’de en fazla dava dosyası bulunan ülkelerden bir olan Türkiye kısa sure içinde Türkiye’den gelebilecek yüzbinlerce dosya sebebiyle ilk sıraya yükselebilir.
Avrupa Parlamentosu başkanı da sınırları çizdi
AP’nin yeni başkanı Antoniao Tajanı, aday ülke olarak Türkiye’ye hukukun üstünlüğü ve temel haklara saygı duyma çağrısı yaptı. Erdoğan’ın darbe girişiminden sonra sık sık dile getirdiği idam cezası konusunda ise “Türkiye’de idam cezasını getirmeye yönelik muhtemel bir referandumdan çok endişeliyim. Bu, Avrupa Birliği’nin kırmızı çizgisidir” ifadelerini kullandı.
Bir tepki de Almanya’dan
AP Başkanı ve Avrupa Konseyi’nin açıklamalarından sonra bir tepki de Almanya Dışişleri Bakanı Gabriel’den geldi. Gabriel idam cezasının geri gelmesinin AB müzakerelerin sonlanması anlamına geleceğini söyledi. Erdoğan ise Avrupa’dan yükselerek gelen tepkilere karşı, gerekirse bir referandum da AB sürecinin bitirilmesi için düzenleneceğini söylemişti.
Türkiye’de idam cezasının tarihi
Türkiye’de 33 yılıdır fiilen idam cezası uygulanmıyor. 14 yıldır hukuk sisteminde idam cezası bulunmuyor. En son siyasi görüşleri sebebiyle Buca cezaevinde 07.10.1984 tarihinde İlyas Has ve Burdur kapalı cezaevinde 25.10.1984’de Hıdır Aslan’ın infazıyla Türkiye’de idam cezası sona erdi. İstiklal mahkemelerinde idam edilenler hariç 1920-1984 yılları arasında 15’i kadın toplam 712 kişi idam edildi. İstiklal mahkemelerinde kaç kişinin idam edildiği net olarak bilinmese Ergün Aybars İstiklâl Mahkemeleri isimli çalışmasında 1500’un üzerinde olduğu ifade ediyor.
İdamı MHP ve AKP kaldırdı, tekrar getirmek istiyorlar
TBMM’de DSP-MHP-ANAP hükümeti döneminde 3 Ağustos 2002’de “Savaş ve çok yakın savaş tehdidi hâllerinde işlenmiş suçlar hariç” idam cezası kaldırılmıştı.
Türkiye ‘barış zamanında’ idam cezasının kaldırılmasını öngören Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 6. Protokol’u 15 Ocak 2003 tarihinde imzaladı. TBMM, 26 Haziran 2003 tarihinde bu protokolün onaylanmasını uygun buldu.
2004 yılında Erdoğan’ın başbakan olduğunu AKP hükümeti döneminde ise 13. Protokol’u imzaladı. 7 Mayıs 2004 tarihinde gerçekleştirilen anayasa değişikliği ile anayasadan idam cezası kaldırıldı. Arkasından yasalardan da çıkarıldı. Böylece ölüm cezası Türkiye hukukundan tamamen çıkarılmış oldu.
2007’de Bahçeli Erdoğan şov yapmıştı
MHP lideri Devlet Bahçeli 2007 seçim kampanyaları sırasında Erzurum’da, PKK lideri Abdullah Öcalan’ın idamıyla ilgili ‘Tek başına iktidar olan sensin. Neden asmadın? Oğluna gemi alacak kadar paran var da onu asacak kadar ip mi alamıyorsun? Haydi as’ diyerek elindeki ipi meydana fırlatmıştı…
Dönemin başbakanı Erdoğan, Mersin’de MHP lideri Bahçeliye cevaben; hukuk devleti vurgusu yaparak, Bahçeli’nin dönemin kanunlarına ne kadar uzak olduğunu söylüyordu. “Dün Erzurum’da elinde iple dolaşıyor. Bana ip gönderiyor, ‘al da idam et’ diyor. Bu kadar mahirdin de sana teslim ettikleri zaman yasalar, kanun, yargı ne işe yargı kararını verdiği zaman iktidardaydın, ip yoksa millet sana ip gönderirdi, bu işi halletseydin ya niye etmedin? Şu anda bir hukuk devletinde yaşıyoruz. Artık idamların, ağırlaştırılmış müebbet hapse dönüştürüldüğü bir dönemi yaşıyoruz. Böyle bir dönemde ip atmak, kanunlara ne kadar uzak olduğunun da bir gereğidir. Bunlardan da haberi yok. Ne gelişiyor, ne bitiyor haberi yok” ifadelerini kullanmıştı.
Dünyada idam cezası
Şu anda idam cezasının uygulandığı başlıca ülkelerin başında Çin, İran, Pakistan, Suudi Arabistan, Amerika Birleşik Devletleri, Mısır, Endonezya bulunuyor. İdam cezasını en son kaldıran ülkeler ise Fiji, Madagaskar, Kongo ve Surinam. Uluslararası Af örgütünün raporuna göre idam cezası son 25 yılın en yüksek seviyesine ulaştı, 2015 yılında 1634 kişi idam cezasına çarptırıldı. En fazla Çin, İran, Pakistan, Suudi Arabistan ve ABD’de idam cezası uygulanıyor. Örgütün raporuna göre idam cezalarının yüzde 89’undan Çin, Suudi, Arabistan ve İran sorumlu. İran ayrıca 18 yasından küçük 4 çocuğu idam etti.
