YORUM | İDRİS GÜRSOY
27 Mayıs 1960’da bir gece baskını ile iktidar devrildi. Sonradan anlaşıldı ki, darbeye çok önceden karar verilmiş, uzun bir hazırlık döneminden sonra şartların olgunlaşması beklenmişti.
1950’de Demokrat Parti iktidara geldiğinde orduda kıpırdanmalar da başlamıştı. 54’ten itibaren çok gizli, silah üzerine yeminler edilerek cuntalar kuruldu. Hücre sistemi vardı. Haberleşmeciler dışında kimse kimseyi tanımıyordu. Genelkurmay karargahı, askeri birlikler ve bazı subayların evleri buluşma yeri olarak seçilmişti. Eşlerine bile planlardan bahsetmek yasaktı. Çalışma grupları adı altında toplanıyor, sözde askeri meseleleri çalışıyorlardı ama masada asıl darbe planları bulunuyordu. Parolalar kullanılıyordu. Yazılı belge tutulmuyordu. Bir yandan da kadrolarını genişletiyordu cunta.
Ancak 1957 sonlarında bir sürpriz yaşadılar. İstanbul’da görev yapan Kurmay Binbaşı Samet Kuşçu, “Cuntaya katıl” teklifini reddetmekle kalmadı, gizli yapılanmayı hükümete ihbar etti. Hükümet hemen soruşturma açtı. Kuşçu ile birlikte 9 subay gözaltına alındı. Dava sonunda sadece Kuşçu hüküm giyerken diğer subaylar salıverildi. Cunta, tedbir amaçlı kısa süre faaliyetlerine ara verdi. Takip edilmediklerinden emin olunca darbe planları kalındığı yerden devam etti.
Peki bu cunta, 57’de nasıl paçayı kurtarmıştı?
27 Mayıs ile ilgili dosya çalışmaları yaparken “9 Subay” olayına özel eğilmiş ve önemli tanıklar ile görüşmüştüm. Aynı zamanda bulabildiğim bütün hatıratı Meclis kütüphanesi gibi kütüphanelerden temin edip okumuş, dönemin gazete ve dergilerini gözden geçirmiştim. Elde ettiğim en önemli belgelerden biri kuşkusuz Samet Kuşçu’nun ses kayıtları ve el yazısı ile aldığı notlarıydı.
Kuşçu’nun anlattıkları ibret vericiydi. “İhbarcı” yaftasına çok içerliyordu. Vatansever bir subaydı. Ordu içinde anayasa ve kanunlara aykırı bir oluşumu haber vermekle sadece görevini yaptığını söylüyordu. Kuşçu’ya göre her bir Türk subayı böyle bir bilgiye ulaştığında kendisi gibi hareket ederdi.
Kuşçu’nun ihbarından sonra kısa bir panik yaşandı. Ancak öyle kritik noktaları ele geçirmişlerdi ki, gerek soruşturma ve gerekse yargı aşamasında aldıkları tedbirlerle tehlikeyi atlattılar.
Askeri mahkemenin başkanlığına getirilen Cemal Tural, Savunma bakanlığına gelen ihbarları sümenaltı eden Adnan Çelikoğlu, ihbar edilenleri aramaya giden subaylar darbeciydi. İllegal yapıyı ele verecek deliller dosyada yer almadı, yakılarak yok edildi. Basında ilişkide oldukları gazeteciler kullanılarak Samet Kuşçu’yu itibarsızlaştıracak haberler yaptırıldı. Kuşçu’ya, “deli, casus, vatan haini, müfteri” dendi. İlgisiz kişilerin de adı ortaya atılarak soruşturma sulandırıldı. Cuntacıları bir avukatlar ordusu savundu. Muhalefet partileri, “Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) yıpratılıyor,” diye soruşturmaya karşı çıktı.
Yargılama beklendiği gibi beraatle sonuçlandı. Gözaltındaki subaylar görevlerine iade edildi. Kuşçu, TSK’nın itibarını zedelemekten hapis cezasına mahkum oldu. İşkence gördü. Bununla da kalmadı, Menderes ve Bayar imzası ile ordudan ihraç edildi.
27 Mayıs’tan sonra, cuntacıların bazıları hatıralarında bazıları röportajlarda 9 Mayıs olayına da değindi. Suç itirafı gibi açıklamalardan bir kısmını okuyalım.
Faruk Güventürk: “Bizi çağıracaklarını öğrenmiştik. Milli Savunma Bakanı’nın emir subayı (Adnan Çelikoğlu) bizim örgütümüze mensuptu. Şifreli konuşuyorduk. Hemen kendi aramızda toplandık ve onların sorabileceği sorulara göre yanıtlarımızı da müşterek olarak hazırladık. Kuşçu olayını atlattık, kapandı dosya. Delil yetersizliğinden subaylar beraat etti. Bizimki hazırlık soruşturması safhasında kaldı. Hükümetin dikkatini dağıtmak için biz Orhan Erkanlı ile birlikte Amerika Harp Akademisi’ne gittik (eğer izleniyorsak bu tür eylemlerin içinde olmadığımızı kanıtlamak için). 9 subay olayının üzerine gidilse işimiz biterdi.”
Adnan Çelikoğlu: “1957’den 27 Mayıs 1960’a kadar MSB emir subayı olarak siyasi kadroya çok yakın çalışan bir ihtilal komitesi üyesiydim. Hücre sistemi ile çalışıyorduk. ‘Makarios yakalandı, kediler fareleri kovalıyor’ diye Dündar Seyhan’ı uyardım. 9 subay olayını örtmeyi başardık.”
Ahmet Yıldız: “İhtilalci arkadaşlarımızdan MAH Başmüfettişi Reşat Arın aracılığıyla 70 kadar kurmay subayın ihtilalci olabileceğinden şüphelenildiğini öğrenmiştik. İhbar edilen subaylar bizden aldıkları uyarı üzerine açılan davaya hazırlıklı olarak girdiler ve Cemal Tural’ın başkanı olduğu mahkemede aklandılar.”
Dündar Seyhan: “1954’ten 27 Mayıs 1960’a kadar TSK içinde ihtilal hazırlıklarına müteveccih tek sabotaj bu ihbar hadisesi olmuştur. Muhbire yine TSK layık olduğu tokadı gerektiği şiddetle vurmakla gecikmemiştir.”
Talat Aydemir: “9 subayın tevkifinin akabinde ordudan meçhul birisi MSB Şemi Ergin’e bir ihbar mektubu yazıyor. Faruk Güventürk için ‘O yalnız olamaz’ diyor, bizim komiteden 8-10 kişinin ismini veriyor. Adnan Çelikoğlu sayesinde Şemi bey ikna edilerek mektup dosyada kalıyor, ehemmiyetsiz bir muameleye tabi tutuluyor. Çelikoğlu bizleri en büyük tehlikeden kurtarmış oldu.”
Adil Türkoğlu (Topçu Albay): “Faruk Güventürk’ü ben aradım. Oteldeki aramada elbisesinin cebinde bulunan bazı yazıları ve bavulun içinde çıkan TBMM’deki Sayın İnönü’nün beyanlarını bulduk. Fakat bunları tutanağa geçirmedik. Evrakı yakmak suretiyle imha ettirdim.”
Ve bir sivil, Orhan Birgit. Gazeteci, siyasetçi, aktivist ve avukatlık gibi çok şapkaları vardı. İstanbul’daki ofisinde görüşmüştüm. Birgit, o röportajda tarihi pek çok olaya ilişkin açıklamalarda bulunurken şunu da itiraf etmişti: “Emekli subay Cemal Yıldırım’ı (9 subaydan biri) kurtarmak için harekete geçtim. Uydurma bir haciz davası ile vekalet alıp onu umumiye çevirdim. Benim Yıldırım’ın avukatlığını üstlenmemden sonra bütün sanıkların avukatları oldu.”
Kuşçu’nun 1957’de hükümet ve yargıya verdiği bilgilerin tamamen gerçek olduğu 27 Mayıs 1960 sabahı ortaya çıktı. Ne yazık ki TSK’da görevini yapan insanların vatan haini muamelesi görüp cezalandırılmaları Kuşçu ile son bulmadı. Emniyeti, yargıyı, basını ve toplumun bütün kesimlerini kapsayacak şekilde sürdü.
