Müjdesi 300 uçak; faturayı yine millet ödeyecek!

ADEM YAVUZ ARSLAN | YORUM

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan yıllardır beklediği ‘müjdeyi’ aldı. ABD Başkanı Donald Trump, Cuma günü öğleden sonra sosyal medyadan Tayyip Erdoğan’ı 25 Eylül’de Beyaz Saray’da ağırlayacağını duyurdu. Böylece yıllardır Beyaz Saray’a davet edilmeyi bekleyen ve bunun için her türlü yolu deneyen Erdoğan, muradına eriyor.

Ancak bu ‘müjdenin’ faturası oldukça ağır olacak. Çünkü Erdoğan, Trump’ın gönlünü kazanıp randevuyu koparabilmek için Boeing firmasından 300 yolcu uçağı sipariş edecek. Sadece 300 uçakla kalsa iyi. Yılan hikayesine dönen F-16 uçaklarının alınması ve açıklanmayan başka askeri anlaşmalar da mevcut.

Yani Erdoğan’ın Beyaz Saray kapısında vereceği fotoğrafın Türkiye’ye faturası kaba bir hesapla 70, belki de 100 milyar doları bulacak.

Kalem kalem anlatacağım; ancak en az randevu kadar önemli bir konuyu da not düşeyim: Türkiye kamuoyu bu ziyarete dair detayları CHP lideri Özgür Özel’den öğrendi. Özel, Erdoğan’ın Dolmabahçe Ofisi’nde gizli kapaklı şekilde Trump’ın işadamı oğlu ile buluştuğunu açıkladı. Buluşma gizli tutulmuştu. Özgür Özel görüşmeyi hem deşifre etti hem de “Yalanlayamazsınız!” diyerek “İçeriğe dair bilgilerim var” mesajı verdi.

Saray buluşmayı doğruladı ve panikle, “Tamamen nezaket ziyaretiydi!” deyip durumu toparlamaya çalıştı. Özgür Özel ikinci ve öldürücü hamleyi yaparak, Erdoğan’ın oğul Trump’a, “Babanla randevuyu ayarla, Boeing’ten 300 uçak alayım!” dediğini açıkladı. Bu, Türk siyaseti için hayli sıradışı bir durum; çünkü bu bilgilerin CHP liderine sızdırılması oldukça enteresan. Başka bir ifadeyle, içerik kadar bu bilgi sızıntısının da sıra dışı olduğunu not etmek şart.

Özgür Özel’in açıklamasını teyit ABD’den geldi. Trump, sosyal medyadan Erdoğan’ı davet ettiğini, kendisiyle çok iyi ilişkileri olduğunu ve Beyaz Saray ziyareti sırasında büyük anlaşmaların imzalanacağını duyurdu. Birkaç saat sonra Cumhurbaşkanı Erdoğan da ziyareti duyuran bir açıklama yaptı. Beklendiği gibi her iki lider de muhataplarına sıcak mesajlar verdi. Böylece, 4 yıllık Biden döneminde Beyaz Saray’ın kapısından içeri giremeyen Erdoğan, muradına erecek.

Donald Trump ile makus talihini kırmak isteyen Erdoğan, bu ziyaretle yeni bir dönemi başlatabilecek mi?

Açıkçası, her iki liderin pozitif açıklamalarına aldanmamak gerekiyor. İki ülke ilişkileri uzun süredir oldukça sorunlu. Erdoğan ve Trump’ın arası iyi ama ülkeler arası ilişkiler öyle değil. Erdoğan, 15 Temmuz’un diyeti olarak Rusya lideri Putin’den aldığı S-400 hava savunma sistemleri yüzünden ABD tarafından resmi olarak yaptırımlara tabi tutuluyor. Türkiye, üretici ortağı olduğu yeni nesil savaş uçağı projesi F-35’ten çıkarıldı. Türkiye’nin parasını ödediği 4 adet F-35 Texas’ta hangarda bekliyor. Üretici ortaklıktan kazanacağı on milyar dolar civarındaki meblağ da kayboldu.

Yani Erdoğan, tek bir hamleyle Türkiye’ye ölçülemeyecek kadar büyük bir hasar verdi. Erdoğan, Yunan ve Ermeni lobilerinin (Yahudi lobisi zaten malum) çok güçlü olduğu Washington’da Trump ile işi pişirmeye çalışacak.

Erdoğan, Trump’ın gönlünü kazanmak için kesenin ağzını açması gerektiğini biliyor. Bu yüzden 300 uçak alacağını söyledi. Trump ise sosyal medya mesajıyla bu anlaşmayı teyit etti. Yani parayı konuşturup ABD Başkanı ile masaya oturan Ortadoğu diktatörleri gibi davranan Erdoğan, bu sayede kapıları açmış oldu.

Peki bu ziyaret Türkiye’ye ne kadar mal olacak? Erdoğan’ın makam aracını taşıyan askeri uçak, misafirleri ve heyeti taşıyan en az 4 uçak ve otel masrafları malum. Bir de sağa sola yapılan reklamlarla ciddi bir harcama olacak. Ancak Erdoğan’ın atacağı imzaların yanında bu harcamaların lafı bile olmayacak. Çünkü siparişi verilecek 300 uçak ortaya korkunç bir fatura çıkaracak.

Detaylar henüz net değil; fakat 300 uçağın büyük bir bölümü THY’nin en çok kullandığı model olan 737-800 türü dar koridor uçakları olacak. Güncel fiyatı 106,1 milyon dolar olan bu uçaklardan 300 tane alınırsa yaklaşık 32 milyar dolar ediyor. 

Diyelim ki hepsi dar koridor olmayacak ve bir kısmı geniş gövdeli uçaklardan olacak; o zaman fatura daha da katlanıyor. 787-9 gibi geniş gövde uçakların tanesi 292 milyon dolar. Bu da toplamda 46 milyar dolara çıkıyor. Büyük siparişlerde indirim alınsa da, uçakların çıplak fiyatına eğitim, yer hizmetleri, pilot simülatörleri, yedek parça anlaşmaları gibi kalemler de ekleniyor; onlar da az buz rakamlar değil.

Bu arada hatırlatalım; THY 2023 yılında toplam 220 uçağı Airbus’a sipariş etmişti. Her iki siparişin de salt ekonomik gerekçelerle yapılmadığı malum. Erdoğan, politik ihtiyaçları için bu siparişleri veriyor.

Erdoğan’ın önümüzdeki hafta yapılacak ABD ziyaretindeki masraflı diğer kalem ise yılan hikayesine dönen F-16 siparişi. Normalde bu anlaşma Mart 2024’te yapılmıştı, ancak henüz bir ilerleme yok. Türkiye, F-35’ten çıkarıldıktan sonra uçak arayışına girmişti. Rusya’dan alınan S-400’ler nedeniyle alamadığı F-35 yerine demode, ekonomik ömrünü tamamlamış F-16’ları almaya çalışıyor; bunda da henüz başarılı olamadı. Anlaşmaya göre Türkiye, ABD’den 40 yeni F-16 Block 70 tipi savaş uçağı alacak; 79 adet de modernizasyon kiti var. Toplam fatura 23 milyar doları aşıyor.

Diğer bir nokta ise F-35’ler. Trump bu konuda “ilerleme” vaad etse de iş Kongre’de bitecek. Kongre’nin de S-400’ler Türkiye topraklarından çıkarılmadan F-35 anlaşmasına yeşil ışık yakmayacağı açık. Dolayısıyla o başlıkta fazla umutlu olmamak gerekiyor.

Trump’ın açıklamasına göre başka anlaşmalar da imzalanacak. Yani ABD olaya tamamen duygusal ve ticari bakarken, Erdoğan da parayla itibar satın almaya çalışıyor. Kaba bir hesapla, 100 milyar dolarlık bir seyahatten bahsediyoruz. Buna rağmen Türkiye–ABD ilişkileri buzdolabından çıkar ve buzlar çözülür mü? ABD başkentindeki siyasi uzmanlar pek umutlu değil.

Fakat Türkiye’nin, özellikle ABD için çok önemli bir konumu var. Bu yüzden Türkiye’yi itmez, dışlamaz; ama kucak da açmaz diyen uzmanlar az değil. Erdoğan’ın tek şansı Trump. Fakat Trump’ın gönlünü çelmek de hayli tuzlu olacak.

Aslında durum, Türk geleneklerinde “kesmeyen makas” meselesine benziyor. Damattan bahşiş almak için “Makas kesmiyor abi!” denir; damadın cebinden cazip bir miktar çıkarmasıyla sorun aşılır.

Erdoğan da kapı açılmıyor diyenlere kesenin ağzını açarak cevap vermiş oldu. Erdoğan muradına erecek ama fatura Türkiye insanının sırtına yüklenecek.