HABER İNCELEME | YUSUF DERELİ
Türkiye’nin özellikle doğusuna doğru ilerlediğinizde neredeyse her köşe başında açık tütün satan dükkanlar görüyorsunuz. Tütünün cinsine, kalitesine göre fiyatı da değişiyor. Kilosu 60 TL’ye de sarmalık tütün var, 120 TL’ye de… Sarma sigarayı ‘zevk’ için içenler de var elbette ancak temel neden ekonomi.
Türkiye’de en ucuz sigaranın fiyatı 15 liraya dayandı. Günde bir paket sigara içen bir kişinin aylık maliyeti 450 lirayı buluyor. Tüketim miktarı arttıkça rakam da yükseliyor. 1 kg tütünden ise ortalama 50 paket makaron (1.000 dal) sigara sarıyorsunuz. Dolayısıyla bir paket sigaranın maliyeti 3 TL’ye kadar düşüyor.
KAYIT DIŞI SATIŞ 33 MİLYAR ADETTEN FAZLA
Maliyetin 5’te bire kadar düşmesi tiryakilerin de ‘makaron’ sigaraya kaymasına neden oluyor. Zaten rakamlar da bunu doğruluyor. 2015 yılında 8.7 milyar olan makaron satışı, 2016 yılında yaklaşık 19 milyara çıktı. Uzmanlara göre bugün bu rakam 27 milyarın bile üzerinde. Yaklaşık 5-6 yıl önce yüzde 20’lerde olan kaçak sigara satışı ise kaçakçılıkla mücadele çalışmaları kapsamında yüzde 6’lara kadar düşürüldü. Buna rağmen en kötü ihtimalle kaçak sigara satışının 6 milyar adet civarında olduğu tahmin ediliyor. Kısaca 33 milyar adetlik bir kayıt dışı satış söz konusu.
TOPLAM TÜKETİM 153 MİLYAR ADET
2019 yılında iç piyasada 119,7 milyar adet sigara satıldı. Bütün rakamları üstüste koyduğunuzda Türkiye’deki yıllık tüketimin 153 milyar adetten daha fazla olduğu ortaya çıkıyor. Kaçak, bandrolsüz satışlar ise toplam satışların içerisinde en az yüzde 21’lik bir paya sahip. Sigara kağıdına tütün sarıp içenler bu oranın dışında.
VERGİ KAYBI 15 MİLYAR TL
Sigara kağıtlarına tütün doldurarak veya içi tütün doldurulmuş makaronları poşetlenip satılması 1 Temmuz 2020 itibarıyla yasaklandı. Bu yasağa uymayanlar 3 yıldan 6 yıla kadar hapis cezası ile yargılanacak. Türkiye’de, yasa dışı açık tütün ürünleri, sayıları kimilerine göre 10 kimilerine göre 25 bini bulan sokak aralarındaki tütüncü dükkanlarında ve internet üzerinden 300 binden fazla bağlantı üzerinden satılıyor. Tütün ürünlerinden 2019 yılında sigaradan yaklaşık 50 milyar TL ÖTV vergisi elde edildi. Buna karşın devletin, son yıllarda yaygın hale gelen yasa dışı açık tütün ürünlerinden kaynaklanan vergi geliri kaybının 15 milyar liraya yaklaştığı tahmin ediliyor.
ÜRETİM ALANLARI AZALIYOR
Dünya’da yaklaşık 4 milyon hektar alanda her yıl ortalama 6-7 milyon ton tütün üretiliyor. En büyük tütün üreticisi ise 2 milyon 997 bin tonla Çin. Toplam üretimin yüzde 42’si Çin tarafından gerçekleştiriliyor. Türkiye’de tütüm üretimi sözleşmeli olarak yapılıyor. 2002’de 405 bin olan tütün üreticisi sayısı 2019 yılı itibarıyla yüzde 88 azalarak 49 bine geriledi. Dolayısıyla tütün üretimi de düştü. 2002 ürün yılında 159 bin 521 ton olan tütün üretimi yüzde 48 azalarak 2018 yılında 82 bin 500 tona kadar geriledi.
TİRYAKİLER HAZİNEYE ÇALIŞIYOR
Bugün Türkiye’den 14,5 liraya satılan sigaranın 12,46 liralık kısmı vergi. Türkiye’de sigaradan alınan vergi oranı yüzde 87. Türkiye bu alanda zirvede yer alıyor! Sigara devletin en büyük gelir kaynaklarından biri. 2019 yılında tahsil edilen 673 milyar 315 milyon TL’lik toplam vergi gelirinin 50,3 milyar TL’si tütün mamüllerinden alınan ÖTV’en oluştu. Bu yıl ise rakamın 64 milyar 819 milyon 998 bin TL olması bekleniyor.
