‘Mucizevi uyku’nun sırları

ÖZEL HABER | BETÜL GÜL 

Kış uykusu sürecine giren hayvanlar olağanüstü değişimler geçiriyor. Vücut sıcaklıkları düşüyor, kalp atışları yavaşlıyor, damarlarındaki kan akışı azalıyor. Mesela, 13 çizgili yer sincapları olarak bilinen Ictidomys tridecemlineatus türü sincapların kalp atışları dakikada 300-400’den dakikada 3-10’a, oksijen tüketimleri normalin yüzde 2’sine düşüyor. Uyanmalarıyla vücut sıcaklıkları iki üç saat içinde 5 dereceden 37 dereceye çıkabiliyor. Aslında bu bir uyku süreci de değil. Bu hayvanların ölüme yakın durumda nasıl yaşadıkları ve vücutlarındaki değişimlerin nasıl tetiklendiği yıllardır bilim insanlarının merak konusu.

Amerika’nın Yale Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Doç. Dr. Elena Gracheva ve meslektaşlarının, sonuçları Current Biology adlı akademik dergide yayımlanan yeni araştırmaları ilginç bir gerçeği ortaya çıkardı. Aylarca hiç bir şey yiyip içmeyen yer sincapları kış uykusundayken susuzluk hissetmiyor, su içme ihtiyacıyla uyanmıyor. Öyle ki, Gracheva ve ekibinin kış uykusundan uyandırdıkları yer sincapları bir yudum su bile içmedi.

Üstelik kamera kayıtlarına göre, kış uykusuna hazırlanan sincaplar normalden de az su içiyordu. Araştırma ekibinin yaptığı testler, sodyum gibi elektrolitlerin ve glikoz, üre gibi kimyasalların kanlarında değil de, vücutlarının başka bir yerinde (muhtemelen idrar kesesinde) depolandığını, böylece kandaki serum konsantrasyonunun düşük tutulduğunu gösterdi. Kış uykusundan uyandıralan yer sincapları, ancak serum konsantrasyonu yapay olarak artırıldığında su içti.

İnsanın beynine giden kan azalırsa felç olabilir; kalp kası oksijensiz kalırsa kalp krizi geçirebilir. Oysa, kış uykusuna yatan hayvanlar damarlarındaki kan akışının azalmasından dolayı zarar görmüyor. Minnesota Üniversitesi’nden Prof. Matthew T. Andrews, “felç, ya da kalp krizi geçiren bir insanın dokularındaki, organlarındaki en büyük hasar kan akışının azalmasıyla değil, akışın normale dönmesiyle meydana gelir” diyor ve bu hayvanların akışın eski haline dönmesinden dolayı da zarar görmediklerini söylüyor. Ocak ayında Stanford Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden yapılan açıklamada, yer sincaplarının uyanmalarıyla vücut sıcaklıklarının normale dönme sürecinin kalp krizine benzediği, kalp atışlarının hızla arttığı, fakat sincapların bundan zarar görmedikleri belirtildi. Ayrıca yer sincaplarının felçten, kemik ve kas kaybından, metabolik hastalıklardan da korundukları ifade edildi. Şunu da belirtelim, Wisconsin Üniversitesi’nden Veterinerlik Fakültesi’nden Dr. Hannah Carey, kış uykusundaki yer sincaplarının çok fazla kan kaybetseler bile normalde olduğundan daha uzun süre yaşadıklarını ve kış uykusundayken çıkarılan kalp ve karaciğerlerinin çok daha uzun süre vücut dışında canlı kaldığını tespit etti.

Birçok araştırmacı ayıların kış uykusunu inceliyor. Ayılar yemeden içmeden, çok az hareket ederek aylarca yatıyor ve her gün yaklaşık dört bin kalorilik yağ kaybediyorlar. Ancak kalp sorunları, pıhtılaşma sorunları olmuyor; kaslarında büyük bir kayıp görülmüyor; kemikleri hızla erimiyor. Bilim insanları, benzer bir süreyi yatakta geçirecek bir insanın yardımsız ayağa kalkamayacağını söylüyor. Kış uykularının başında ve sonunda kara ayılara testler yapan Wyoming Üniversitesi’nden Prof. Henry Harlow ve ekibi, yaklaşık dört ay beslenmeden inlerinde kalan ayıların kas güçlerinin yalnızca yüzde 29’unu kaybettiğini tespit etmişti. Araştırmacılar, üç ay boyunca yatağa bağlı kalan insanların, dengeli beslendikleri halde güçlerinin yüzde 54’ünü kaybettiğini belirtiyor. Barcelona Üniversitesi’nden Prof. Josep M. Argilés başkanlığında yapılan araştırmaya göre, ayı kanındaki bir madde protein parçalanmasını önlüyor. Ayılar aylarca idrar çıkarmıyor. Tehlikeli bir madde olan ve normalde idrarla atılan üre vücutlarında ayrıştırılıyor, açığa çıkan azot yeni proteinlerin yapımında kullanılıyor. Bilim insanları bu şaşırtıcı sürecin sırlarını araştırmaya devam ediyor.

“Haşirde bütün ruh sahiplerinin diriltilmesi, Cenab-ı Hakkın kudreti için, kış mevsiminde ölüme benzer bir uykuya yatmış bir sineğe baharda yeniden hayat ve vücut verilmesinden daha zor olamaz. Zira ezeli kudret zatidir, kendindendir; değişmez, ona acz karışamaz, engeller müdahale edemez… Onda mertebeler olamaz… Her şey ona nispeten birdir.” (Kısmen Sadeleştirilmiş Mektubat, Hakikat Çekirdekleri)