Bölünmez bütünlük meselesi

YORUM | PROF. MEHMET EFE ÇAMAN

Her ne kadar acımasız ve ceberut bir rejimle karşı karşıya da olsa, Türkiye toplumunun artık “bölünmez bir bütünlük” içinde olduğunu söylemek zordur. Belki de modern zamanlardan itibaren mevcut olan dual yapı toplumda bir kutuplaşmaya yol açmıştı – evet doğrudur. Modernite yanlıları ve karşıtları arasındaki cepheleşmeye daha önceki yazılarımda defalarca dikkat çektim. Bu cepheleşme ve kısmen latent çatışmada modernleştirmeci dinamikler modernleşme şüphecisi muhafazakârları mağlup etti. Son 250 yıldır durağanlaşamayan Türkiye toplumunda en ciddi kırılma, hatta yarılma zafiyeti buydu.

İttihatçılar ve Kemalistler modernleşmeci programlarını dayatarak, devrimci yollarla istedikleri toplum mühendisliğini topluma dayattılar. Bazıları ben bunu yazınca benim toptancı bir yaklaşımla modernleşme programlarına karşı pozisyon aldığımı zannediyor. Oysa tarihsel olaylara siyah-beyaz ayrımıyla yaklaşmak olanaklı değil. Elbette modernleşmecilerin projelerinde çok gerekli olan unsurlar vardı. Fakat tartışma bu değil. Esas konumuz, bu projelerin toplum bütünlüğüne nasıl etkide bulunduğudur.

BU YAZIYI YOUTUBE’TA İZLEYEBİLİRSİNİZ ⤵️

Bugün Türkiye’de ciddi bir santrifüj etkisi söz konusudur. Giderek bölünüyor Türkiye. Toplumu bir arada tutan yapıştırıcı etkisini yitiriyor. Çok tehlikeli bir durumdur bu. Bu tür toplumlar, iç savaş tehlikesiyle karşılaşırlar. Bugünkü Türkiye toplumu fırtına öncesi sessizliği yaşıyor. Katı bir rejimin despotizmi ve hukuksuzluğu, kaynayan ve iç basıncı artan düdüklü tencerenin kapağını sımsıkı yerinde tutmaya çalışıyor. Oysa iç basınç günden güne artmakta.

Sert rejimler, emniyet vanalarını kapayarak içerideki kaynamanın taşmaya yol açmamasına yoğunlaşırlar ve iç basıncın tehlikeli artışını genelde ihmal ederler. Komünist Romanya’da veya Kaddafi Libya’sında durum böyleydi. Nispeten daha yumuşakları Saddam Irak’ında ve Mübarek Mısır’ında yaşandı. Hitler Almanya’sı ve Mussolini İtalya’sı ise iç dinamiklerden ziyade dış dinamiklerin vuruşu ile darmadağın oldular. Bu örneklerin her biri sert rejimlerin kırılganlıklarını göstermeleri bakımından oldukça eğiticidir. Türkiye yumuşak bir veto rejiminden demokrasiye geçerken, bir anda alabora olup adeta bir tür ara rejime sert düşüş yaptı.

Vesayet sisteminin veto rejiminde derin devlet, perde arkasından güvenlikleştirdiği memleketi idare etmekte zorluk çekmiyordu. Ancak bu sistem 28 Şubat aşırılığında bulununca yoğun bir tepki aldı ve 1999 AB süreciyle beraber, Ecevit döneminde başlatılan reformlar, 2002 AKP devriyle beraber ivme kazandı, Türkiye liberal demokrasiye geçti. Fakat bu demokrasiyi kurumsallaştırmada başarısız oldu. Tasfiye edilen derin devletin yerine işlevsel bir hukuk devleti kültürünü ve geleneğini geçiremedi. Aç İslamcı kadronun yolsuzlukları, 17 Aralık 2013 hadisesi, liberal demokrasi ivmesini durdurdu. Gezi Parkı yeni rejime retoriksel malzeme sağladı ve takibat politikalarını kolaylaştırdı. Dahası seçmenini radikalize ederek AB reformunun izlerini sildi.

15 Temmuz 2016 sonrasında ise rejim kurumsallaştı, fiili anayasasız yarı otoriter sert rejime geçildi. 1999-2013 arasında yaratılan ventilasyon olanakları, Kürtleri, İslami kesimi, Alevileri, diğer etnik grupları sistem dışı daha marjinal unsurları sisteme entegre ediyordu. Sistem iç basıncı en aza indirgenmişti. 2013-2016 döneminde basınç giderek arttı, bunu dizginleyecek sertleşme gerçekleşti. Rejim konsolide oldukça, kazandığı mevzileri kaybetmemek adına daha da ceberutlaştı.

İşte bugün bu rejimle başbaşadır Türkiye toplumu. Bu toplumda her ne kadar rejimi karşısına almaktan korksa da, büyük çoğunluk büyük bir memnuniyetsizlik içindedir. Fakat sanmayın ki bu memnuniyetsizlik insanları birleştirici bir olumlu etkide bulunuyor. Bilakis, rejimi sorgulamadan, tüm memnuniyetsiz kesimler devleti ele geçirme üzerinden kendilerini kurtarma, diğerlerini ise ötekileştirerek sistem dışına itme gayreti içindeler veya hülyasındalar. Ya da eğer devleti kontrol etme güçleri yoksa, bunu yapabilecekleri ortaklıklar arıyorlar.

Kürtler ve Türklerin ortak yaşam iradeleri ne durumda, hiç düşündünüz mü? Ya Aleviler ve Sünniler arası ilişkiler? Dindarlar ve laikler? Kentliler ve kırsal kesim? Kentlerdeki sayıca azalan ama ekonomik yönden halen güçlü olan kentsoyluların arabesk gecekondu mahallelerinin başat konumu karşısındaki hisleri? İç bölgeler ve kıyı bölgelerin siyasal kültürlerindeki farklar? Eğitimliler ve eğitimsizler ayrımı? İşte kaynayan düdüklü tencerenin içinde bunlar ve birçok diğer çatışma potansiyeli var.

Bugün Türkiye toplumunu bir arada tutan nedir? Hayır, kolayına kaçmadan, hemen devlet demeyin. Ya da ekonomik menfaatler! Değerlerden söz ediyorum. Ortak yaşama istencinden, bir arada var olma iradesinden bahsediyorum. Türkiye toplumunun huzurlu ve mutlu yaşamasını sağlayan, onları ortak bir platformda bir arada tutan değerler nedir? Türkiye toplumunun birbirlerinden farklı sosyo-ekonomik, etnik, kültürel, dini, mezhepsel vs. gruplarını birbirine yapıştıran yapıştırıcının ne olduğunu soruyorum.

Ortak gelecek vizyonu nedir? Bana 2013 veya 2053, ya da 2071 vizyonlarından bahsetmeyin ama. Çünkü bunların bir toplumsal karşılığı olduğu kanısında değilim. Örneğin bir Kürde 2023 veya 2053 vizyonu hiçbir şey sunmuyor. Örneğin bir Alevi için 2071 vizyonu bir anlam ifade etmiyor. Ortak gelecek büyük Türkiye’den değil, entegre, müreffeh ve huzurlu bir Türkiye’den geçiyor. Adalet mekanizmalarının işlediği, eğitimli, donanımlı, iş sahibi, mutlu insanlar bir arada yaşamak ister. Fakir, kavgalı, ötekileştirilen ve ötekileştiren, aşırılaştırılan toplumlar, bir arada varoluş özelliklerini kaybeder. Parçalara ayrılır, merkezkaç etkisinde savrulmaya başlar. Bugün Türkiye’nin sorunu budur. Türkiye toplumunu bir arada tutan bir değer yok.

Bu rejim mevcut duruma çözüm bulamaz. Merkeziyetçi, nasyonalist, İslamcı, yolsuz, şeffaflıktan uzak, adalet üretemeyen, despotik bir devlet ancak parçalanmayı geciktirir. Fakat onu tedavi edemez. Tedavi için adem-i merkeziyetçi, etnisiteye veya ırka dayanmayan coğrafi aidiyet üzerinden birleştirici, seküler, şeffaf, adil ve müreffeh bir hukuk devleti kurulması gerekiyor. Evet, yeni bir ülkeden bahsediyorum. Herkesin kendinden birşeyler bulabileceği, farklılıklara saygılı, ama asgari müşterekler üreten ve onları korumaya canla başla gayret eden bir ülke!

Ülke bütünlüğünü kaybetti. Bu ülkeyi belki de tarihte ilk kez sımsıkı birleştirmek için, ortak değerler üretilmesi gerekiyor. Varsıllık, hukuk, insan hakları, eşitlik ve özgürlükte birleşmek gerekiyor. Kavgayı bırakmak gerekiyor. Taviz vermek ve uzlaşıda bulunmak gerekiyor. Gölgelerin üzerinden atlamak, empati yapmak, en çok da değişmek, değişebilmeyi başarmak gerekiyor. Tekrar bir halk olmayı istemek gerekiyor.

Bunu devlet yapamaz.

Bunu ancak siz yapabilirsiniz. Kendinizden ve en yakın çevrenizden başlamaya var mısınız?