HABER İNCELEME | YUSUF DERELİ
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın rezervleri konusundaki tartışma, AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın dünkü açıklamalarının ardından yeniden alevlendi. Erdoğan’a göre MB’nin kasasındaki 128 milyar dolar ‘buhar’ olmamış. Pandemide ‘planlı ve kontrollü döviz işlemleri yapıldığını’ ve ‘dövizin buharlaşmasının söz konusu olmadığını’ savunuyor. CHP’ye yüklenen Erdoğan, “Bunlar sahtekar. Ne diyorlar; ְ’Şu anda Merkez Bankası’nın döviz rezervi sıfırlandı, sıfırın altına düştü.’ Göreve geldiğimizde 27,5 milyar dolar döviz rezervi vardı. Şimdi, 95 milyar dolar döviz rezervimiz var,” ifadelerini kullanıyor.
TCMB’nin son verilerine göre toplam brüt rezervi 95,6 milyar dolar. Ancak bu paranın büyük bir kısmı takas (ödünç) paralardan oluşuyor. Aralık 2019’da yüzde 17,4 olan Swap oranı bugün yüzde 60! Swaplar düşüldüğünde net rezerv miktarı eksi 50 milyar civarında hesaplanıyor.
Bu arada döviz rezervlerinin kısa vadeli borçları karşılama oranı da her geçen yıl geriye düşüyor. AKP iktidara geldiğinde döviz rezervinin kısa vadeli dış borçları karşılama oranı yüzde 77’ydi. Bugün bu oran yüzde 49’a kadar gerilemiş durumda. IMF verilerine göre ise Türkiye 2020’de merkez bankasının rezervlerindeki düşüşte dünyada ilk sırada yer aldı.
Ana muhalefet partisi CHP’nin 20 Şubat’ta sosyal medya hesabından yaptığı, “Para nerede? Kayıp… Peki ‘damat’ nerede? Sen de oyna, firari damadı bul” mesajlı alaycı paylaşım iktidarı kızdırdı. Öncesinde de CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu, geçtiğimiz ay da konuyu gündeme getirmiş ve “Dolar sabit kalsın, (TL’nin değeri) düşmesin diye Merkez Bankası’nın kasasından 128 milyar dolar sattılar. Kime sattılar, kime gitti bu para?” ifadelerini kullanmıştı.
DAMAT ALBAYRAK, 108 GÜNDÜR KAYIP
Damat Berat Albayrak, 8 Kasım 2020’de sosyal medya hesabı üzerinden istifa etmişti. İstifanın üzerinde 108 gün geçti. Son 1 haftaya kadar iktidar kanadından Albayrak döneminde ‘buhar’ edilen MB’nin milyar dolarlarıyla ilgili tek kelime açıklama gelmemişti. Ancak ne olduysa oldu ve iktidar kanadı buhar edilen milyar dolarlarla ilgili ‘açıklama’ yapma ihtiyacı hissetti.
ERDOĞAN: BİR DÜŞÜŞLE 95 MİLYAR DOLARA İNDİK!
Halefi Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, önceki gün CHP’nin ‘paralar nerede’ kampanyasına tepkisini sosyal medya hesabı üzerinden gösterdi. Elvan’a göre paralar ‘pandemi’ koşullarında değerlendirilmişti!
Konu dün Tayyip Erdoğan’ın da gündemindeydi. Erdoğan, 108 gün sonra Damadı Berat Albayrak’la ilgili konuştu. Döviz rezervlerinin buhar edildiği iddialarını yalanladı. CHP’ye tepki gösterdi: “Bunlar sahtekar. Ne diyorlar; ‘Şu anda Merkez Bankası’nın döviz rezervi sıfırlandı, sıfırın altına düştü.’ Göreve geldiğimizde 27,5 milyar dolar döviz rezervi vardı. Şimdi, 95 milyar dolar döviz rezervimiz var. Başbakanlığım döneminde bu döviz rezervi 132 milyar dolara kadar çıktı. Ondan sonra bir düşüşle 95’e indik.”
NET REZERV EKSİ 50 MİLYAR CİVARINDA
Erdoğan, rezervin nasıl 95 milyar dolara düştüğü konusunda tek kelime etmiyor. Peki gerçekte durum ne? TCMB’nin son verilerine göre toplam brüt rezervi 95,6 milyar dolar. Brüt rezervin 53,7 milyar doları döviz rezervi. Kalan kısım ise altın. Erdoğan, Swap miktarını ya da oranını ise hiç açıklamıyor. Zira swaplar dahil edildiğinde net rezervler eksiye düşüyor. Ekonomistlere göre eksi rezerv miktarı 50 milyar dolar civarında. Mustafa Sönmez, “Erdoğan, 95 milyar dolar rezervimiz var demiş. O, brüt! Net rezerv 14; Swap yani kiralanmış döviz 59; swapı çıkarırsan net rezerv eksi 45 milyar dolar! Eksi! Çok değil Başekonomist Erdoğan Cumhurbaşkanlığı Hükümet sistemine geçtiği 2018 de net rezervler kemiksiz 28 milyar dolardı. Bugün eksi 45 milyar dolar. Eksi diyorum eksi!” diyor. Rakamın -50 milyar doların üzerinde olduğunu söyleyenler de var.
SWAP’LAR OLMAZSA NE OLACAK?
Berat Albayrak döneminde Merkez Bankası’nın brüt rezervlerindeki swap oranı da tırmandı. Geçtiğimiz yıl Aralık ayında 105,5 milyarlık brüt rezervin sadece 18,4 milyar doları yani yüzde 17,4’ü ödünç alınan paralardan oluşuyordu. Bugün brüt rezervler toplamı 95,6 milyar dolar. Swap miktarı ise 57 milyar dolar civarında. Swapların brüt rezerv oranı yüzde 60’ı fırladı. Yani MB’nin brüt rezervlerinin yüzde 60’ı ‘ödünç’ paralardan oluşuyor.
DÖVİZ REZERVİNİN KISA VADELİ BORÇLARI KARŞILAMA ORANI DÜŞÜYOR
Bu arada döviz rezervlerinin kısa vadeli borçları karşılama oranı da her geçen yıl geriye düşüyor. Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hakan Kara, “Döviz rezervimizin kısa vadeli dış borçları karşılama oranı 2020 yılı itibarıyla yüzde 49. Bizimle aynı grupta anılan ülkelerin (akran ülkeler) ortalaması ise yüzde 200’in üzerinde. Akran ülkeler düzeyine çıkmamız için 270 milyar dolar daha rezerv gerekiyor,” ifadeleriyle rezerv miktarındaki düşüklüğe vurgu yapıyor.
Söz konusu oran AKP iktidara geldiği 2002 yılında yüzde 77 düzeyindeydi. Yani Türkiye’nin rezervleri, kısa vadeli dış borçlarının yüzde 77’sini karşılıyordu.
REZERV DÜŞÜŞÜNDE TÜRKİYE İLK SIRADA
East Capital Gelişen ve Öncü Piyasalar Portföy Yöneticisi Emre Akçakmak’ın Uluslararası Para Fonu (IMF) verilerinden yaptığı derlemeye göre, Türkiye 2020’de merkez bankasının rezervlerindeki düşüşte dünyada ilk sırada yer aldı. TCMB’nin yurt dışı ve yurt içindeki bankalardan swap (takas) ile ödünç aldığı döviz ve altınlar düşüldüğünde brüt rezervi 2019 sonunda 87,1 milyar dolar iken, 2020 sonunda 31,4 milyar dolara geriledi. Düşüş, miktar olarak 55,7 milyar dolar, oran olarak yüzde 64 oldu. Türkiye’nin swap hariç brüt rezervinin milli gelire oranı ise yüzde 5’e geriledi. Bu alanda Türkiye’nin gerisinde sadece yüzde 4’lük oranla Sri Lanka yer aldı.
Uğur Gürses: 120 milyar dolar döviz eritildi
Ekonomist Uğur Gürses’in hazırladığı grafiğe göre AKP iktidara geldiği yıl net rezerv miktarı eksi 25 milyar dolar seviyelerindeydi. Bugün ise rakam eksi 49 milyara dayanmış durumda. 19 yılda MB’nın rezervleri eksi 25 milyar dolar civarında azalmış! Gürses, son yazısında şunları söylüyor: “Türkiye’nin hiçbir iç ya da dış kaynaklı kriz döneminde, (şubattan eylüle) 7 ayda olduğu gibi 75 milyar dolarlık rezervi eritilmedi. Şu hesap doğru; 2019 yerel seçimler öncesinde şubat ayından itibaren başlayıp, 2020 eylül ayına kadar olan dönemde Merkez Bankası’nın net uluslararası rezervleri (NUR) 102 milyar dolar erimiştir. 16 milyar dolarlık diğer ülke swaplarının da sadece bilanço makyajı olduğu hesaba katılırsa 120 milyar dolara yakın bir döviz eritildiği açıktır.”
