Bu dev dört dev kametin aynı dönemde 13. yüzyılda yaşadığını biliyor muydunuz? Türkiye Selçuklularının tarih sahnesine vedaya, Osmanoğulları beyliğinin tarihi değiştirmeye hazırlandığı zaman aralığında, inanç ve fikir dünyamızı refere eden ‘büyük adamlar’ onlar. Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli, Mevlânâ, Nasrettin Hoca… Onların evrensel mesajları, insanlığa halen hem de herhangi bir ayrım gözetmeksizin seslenmeye devam ediyor.
Türkiye’nin başından beri ihtiyacı olduğu sevgi dilini, hoşgörü ve diyalog üslubunu sekiz yüz yıl önce Anadolu’dan yaymış bu kanaat önderlerini günümüzde maalesef sadece isimleriyle anıyoruz. Öğretileri ise çoktandır zaten raflarda…
Türk mizahının piri
Hayatının hemen her ânı bir ‘fıkra’ya inkılap etmiş Nasrettin Hoca, Anadolu’nun içinde yaşadığı kaosa, tebessümle işaret eder. Hoca, net olmamakla birlikte 1204 senesinde Eskişehir’in Sivrihisar ilçesinde doğar, 1284’te Konya’nın Akşehir ilçesinde vefat eder. Moğol işgaline karşı direndiği söylenir. Nasrettin Hoca, Türk mizah geleneğinin piridir.
Hoşgörünün mimarı
Hazret-i Mevlânâ’nın doğum yeri ve yılından çok Hakk’ın rahmetine kavuştuğu gün ve yer daha mühim sanki. Çünkü o 17 Aralık 1273 tarihinin ‘şeb-i arûs’ yani düğün gecesi olduğunu söyler müritlerine. Mesnevî’sinden Fi Hi Ma Fih’ine, Mektubat’ından Şems ile muhabbetine bir aşk tayfının içindedir diyar-ı Rum’un bülbülü. Dini, hayata hayat kılarken de, başkalarına yaşama yollarını gösterirken de, ney’e üflerken de, semâa kalkıp pervane dönerken de, her zaman aşk u iştiyakla ciğeri kebap ve her zaman âh u eninle sızlayan bir nây ve bir dolaptı Mevlânâ Celaleddin Rumî.
Bir Yunus ki Yunus’tan içeri
Kösedağ Savaşı’ndan üç sene önce yani 1240 senesinde Eskişehir civarında doğduğu serdedilen Yunus Emre’nin ruh dünyasını hocası Taptuk Emre şekillendirir. Türk şiir geleneği için bir devrim addedilen Yunus Emre üzerine tahliller yapanların ortak tespiti, Yunus’un her bir şiirinin bir ayete işaret etmesidir. Kur’an’ı referans alan bu dil yapıcısının en önemli eserleri ise Divan’ı ile Risaletü’n Nushiye’dir.
‘Eline, diline, beline sahip ol’
Şeyh Ahmet Yesevî’nin ocağında yetiştikten sonra Anadolu’ya gelen Hacı Bektaş-ı Veli’nin Yeniçeri Ocağı’nın kuruluşundaki hayır duası, ocağın kaldırdığı 1826’ya kadar onun sesiyle büyür âdeta. Vefat tarihi 1337’yi de gösteriyor, 1271’i de. Onun büyük eseri Makalat, günümüzün altın kitaplarından. Öğretisinin temel cümlesi addedilen ‘eline, diline, beline sahip ol’ deyişi, Anadolu Müslümanlığı için halen geçerli bir ikaz.
