ABD’nin önde gelen üniversitelerinden MIT’nin yaptığı bir araştırmaya göre sosyal medyada yalan haber, altı kat daha hızlı yayılıyor. Buna göre, yalan bir haberin Twitter’da paylaşılma ihtimali, doğru habere göre yüzde 70 daha fazla.
Science Dergisi’nde yayınlanan çalışma, kapsamlı bilgiler sunuyor. Bir yalan haberin 1,500 kişiye ulaşma süresi 10 saat. Doğru bir haber için bu süre 60 saati bulabiliyor. MIT’deki araştırmacılar, 4,5 milyondan fazla kez retweet edilen 126,000 tweet’i incelemeye almış ve bu sonuçlara ulaşmış. Şu ana kadar yapılmış en kapsamlı araştırmalardan biri.
Aynı dergide ortak bir deklarasyon yayınlayan bilim insanları ise 21. yüzyılda bilgi ekosistemini yeniden dizayn etmek gerektiğini vurguluyor. ‘Gerçek olanı değerli kılan ve yücelten bir haber ekosistemini nasıl kurabiliriz?’ diye soran bilim insanları, aynı zamanda ‘fake news’ (yalan haber) meselesinin ne gibi patolojileri gözler önüne serdiğini araştıracak.
Çalışmaya sosyal medyanın yeni fenomeni ‘botlar’ dâhil edilmemiş. Çünkü bu programların doğru ve yalan haberleri aşağı yukarı benzer oranda yaydığı belirtiliyor. Daha fena olan insanların performansı.
Ancak yine de bot hesaplar aracılığı ile yalan haberlerin ve reklam amaçlı içeriklerin sosyal medyada yaygınlaştırılması endişe kaynağı. Rusya’nın bot fabrikaları kullanarak dünya üzerindeki tartışmaları etkilemeye çalıştığı, pek çok habere konu olmuştu.
Peki, yalan habere olan merakımız nereden geliyor? Prof. Brendan Nyhan durumu şöyle özetliyor: ‘Online ortamdaki yalan bilgi genellikle cidden yeni ve çoğunlukla negatif oluyor. Bu iki özellik insan olarak ilgimizi çekiyor ve hemen bunun paylaşılması gerektiğini düşünüyoruz.’
Son yıllarda yalan haberin önüne geçmek isteyen basın kuruluşları ‘yavaş gazetecilik’ (slow journalism) meselesinin üzerinde duruyor. Özellikle ‘son dakika’ haberciliğinin, yalan haberin yayılmasına ön ayak olduğu düşünülüyor. Ancak sosyal medya okur yazarlığı olmayan kullanıcılar, kaynağın bir haber kanalı olup olmamasını pek umursamayabiliyor.
Hem ne demiş Churchill? ‘Doğru ayakkabılarını giyene kadar, yalan dünyayı dolaşır!’ Ya da Mark Twain miydi?
(NOT: İnternette pek çok yerde bu alıntının Churchill’e ait olduğunu göreceksiniz ama değil! Mark Twain’e de ait değil. Aslında bu cümle Jonathan Swift’in 1710’da söylediği şu sözden türetilmedir: ‘Yalan uçar, gerçek de peşinden topallayarak gelir.’)
